PT-76 Việt Nam: Màn ra mắt bất ngờ khiến lực lượng Mỹ choáng váng
Xe tăng hạng nhẹ lội nước PT-76 đã tạo nên cột mốc lịch sử khi lần đầu tiên bộ đội Việt Nam sử dụng tăng để tấn công một căn cứ địch kiên cố, mở màn cho chuỗi thắng lợi trên mặt trận Đường 9 - Khe Sanh.
Xe tăng “biết bơi”
PT-76 là loại xe tăng hạng nhẹ lội nước do Liên Xô thiết kế và sản xuất từ đầu thập niên 1950, chính thức trang bị cho Hồng quân năm 1951. Tên gọi “PT” là viết tắt của “Plavayushchiy Tank” - xe tăng bơi - cùng con số 76 chỉ cỡ nòng pháo chính D-56T 76,2mm.
Đặc điểm nổi bật của PT-76 là thân xe dạng thuyền, động cơ diesel V-6 công suất 240 mã lực, hai chân vịt phía sau và hệ thống bơm hút nước, cho phép cơ động trên sông hồ mà không cần phương tiện vượt sông bổ trợ.
Giáp xe mỏng, chỉ 6 - 14mm ở các mặt, phù hợp với nhiệm vụ trinh sát, yểm trợ bộ binh và đột kích qua địa hình ngập nước.
Liên Xô đã xuất khẩu PT-76 tới hơn 25 quốc gia. Việt Nam bắt đầu tiếp nhận loại xe này từ giữa thập niên 1960, khi chiến tranh chống Mỹ bước vào giai đoạn ác liệt.
Một số tài liệu quốc tế, như Tanks Encyclopedia, ghi nhận Việt Nam nhận khoảng 150 chiếc PT-76 năm 1964 và thêm 100 chiếc năm 1971, tạo nền tảng cho lực lượng tăng - thiết giáp non trẻ nhưng giàu sức cơ động của Quân đội nhân dân Việt Nam.
Màn ra mắt đầy bất ngờ
Ngay khi vào biên chế, PT-76 nhanh chóng được đưa vào chiến đấu và để lại dấu ấn đậm nét. Đêm 6 rạng 7.2.1968, trong Chiến dịch Đường 9 - Khe Sanh, 16 chiếc PT-76 thuộc Lữ đoàn Tăng – Thiết giáp 198 cùng bộ binh tiến công căn cứ Làng Vây, nơi đồn trú của lực lượng đặc nhiệm Mỹ và quân đội Sài Gòn.
Lợi dụng khả năng lội nước, các kíp xe vượt suối cạn và địa hình bùn lầy, áp sát công sự địch. Hỏa lực pháo 76 mm kết hợp súng máy đồng trục 7,62mm đã phá vỡ các ổ đề kháng, yểm trợ bộ binh tiến sâu.
Đây là trận đánh đầu tiên trong lịch sử mà bộ đội Việt Nam sử dụng xe tăng hạng nhẹ lội nước tấn công một căn cứ kiên cố, góp phần tiêu diệt và bắt sống hàng trăm binh lính đối phương, mở màn cho chuỗi thắng lợi tại mặt trận Đường 9 - Khe Sanh.
Từ góc nhìn quốc tế, tác giả Sebastien Roblin trên War Is Boring mô tả đây là cú “ra mắt” bất ngờ khiến lực lượng Mỹ đặc biệt sốc trước hình ảnh xe tăng lội nước của Bắc Việt, bởi trước đó quân Mỹ chưa từng đối đầu trực diện với loại phương tiện này.
Ông cũng nhắc tới trận Ben Het năm 1969, nơi PT-76 đụng độ xe tăng M48 Patton của Mỹ - một trong số ít trận “tăng đấu tăng” trong toàn bộ cuộc chiến.
Trong các năm sau, PT-76 tiếp tục tham gia nhiều chiến dịch lớn. Tại chiến trường miền Nam, xe được sử dụng để vượt sông, đột kích vào các căn cứ ven kênh rạch, đặc biệt hiệu quả ở địa hình đồng bằng sông Cửu Long.
Một số trận đánh tại chiến dịch Quảng Trị năm 1972 cũng ghi nhận sự phối hợp giữa PT-76 và các lực lượng binh chủng hợp thành, tạo thế áp đảo về hỏa lực và tốc độ tiến công.
"Khoác áo mới" cho PT-76
Qua thời gian sử dụng, Việt Nam đã tiến hành nhiều biện pháp cải tiến để nâng cao hiệu quả khai thác PT-76.
Theo báo Hải quân Việt Nam, các đơn vị kỹ thuật đã nội địa hóa nhiều linh kiện, chế tạo mới két mát, gia công các chi tiết truyền động và cải thiện hệ thống điện. Việc chủ động sửa chữa lớn, thay thế phụ tùng đã giúp duy trì tình trạng kỹ thuật tốt cho xe, kể cả khi nguồn cung cấp từ nước ngoài bị hạn chế.
Ngoài ra, hải quân đánh bộ đã bổ sung các thiết bị ngắm quang học cải tiến, nâng cấp hệ thống liên lạc và một số phương án gia cường giáp tại vị trí dễ bị tổn thương. Những cải tiến này không chỉ kéo dài vòng đời khai thác mà còn giúp PT-76 đáp ứng yêu cầu huấn luyện, diễn tập và sẵn sàng chiến đấu trong điều kiện hiện đại hơn.
Các báo quốc tế như Army Recognition cũng ghi nhận Việt Nam đã tiến hành nâng cấp động cơ, tháp pháo và thiết bị điện tử cho PT-76, nhằm duy trì khả năng chiến đấu của phương tiện này trong bối cảnh các loại tăng - thiết giáp hiện đại hơn đang xuất hiện.
Một số sáng kiến kỹ thuật tại các lữ đoàn, như thiết bị che chắn để lội nước an toàn hơn hay quy trình bắn đạn nước kiểm tra pháo, được đánh giá cao vì giảm chi phí huấn luyện mà vẫn đảm bảo chất lượng chiến đấu.
"Nhân chứng lịch sử"
Dù đã hơn nửa thế kỷ phục vụ, PT-76 vẫn giữ vai trò nhất định trong biên chế các đơn vị tăng - thiết giáp thuộc Quân chủng Hải quân và một số đơn vị bộ binh cơ giới.
Báo Công an Nhân dân từng dẫn thông tin từ Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam cho biết, nhiều xe PT-76 từng tham chiến nay được bảo quản tốt, vừa sẵn sàng phục vụ huấn luyện, vừa là hiện vật giáo dục truyền thống.
Trong huấn luyện, PT-76 giúp bộ đội duy trì kỹ năng tác chiến trên địa hình phức tạp, đặc biệt là khả năng vượt chướng ngại nước – yếu tố then chốt trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc ở khu vực ven biển, hải đảo. Ngoài ra, xe còn được dùng trong công tác tuần tra, bảo vệ căn cứ, đóng vai trò phương tiện yểm trợ hỏa lực cơ động khi cần thiết.
Theo Tanks Encyclopedia, sau khi thống nhất đất nước, Việt Nam vẫn duy trì khoảng 300 chiếc PT-76 trong biên chế, một phần được chuyển sang phục vụ huấn luyện và diễn tập, một phần vẫn tham gia nhiệm vụ chiến đấu.
Sự hiện diện của PT-76 trong đội hình tác chiến ngày nay không chỉ mang ý nghĩa chiến thuật mà còn là biểu tượng của truyền thống chiến đấu kiên cường.
Mỗi chiếc xe, đặc biệt là những xe từng tham chiến, là chứng nhân lịch sử sống động, nhắc nhớ về chặng đường gian khổ nhưng đầy vinh quang mà bộ đội tăng – thiết giáp Việt Nam đã trải qua trên con đường giành và giữ độc lập, tự do cho Tổ quốc.