Đại học Trung Quốc: Từ 'cấm' đến bắt buộc sinh viên dùng AI

Chỉ mới hai năm trước, Lorraine He, hiện là sinh viên luật 24 tuổi, từng bị cấm sử dụng AI cho các bài tiểu luận học kỳ. Khi đó, do lệnh cấm sử dụng ChatGPT trên toàn quốc, sinh viên phải tìm cách truy cập hệ thống của OpenAI qua các bản sao không chính thức được rao bán trên chợ đen trực tuyến. Dù việc dùng AI khá phổ biến, nó vẫn bị lên án. Tuy nhiên, hiện nay tình hình đã thay đổi. Các giáo sư không còn cảnh báo sinh viên tránh xa AI nữa mà khuyến khích sử dụng, miễn tuân thủ các "quy chuẩn thực hành tốt".

Trung Quốc và cuộc cách mạng thầm lặng trong giáo dục AI

Theo khảo sát mới đây của Viện Mycos - đơn vị nghiên cứu giáo dục tại Trung Quốc - AI tạo sinh đã trở nên phổ biến trong các trường đại học. Chỉ 1% sinh viên và giảng viên nói họ "chưa từng" sử dụng AI trong học tập hay công việc; gần 60% thừa nhận sử dụng thường xuyên, từ vài lần mỗi tuần đến vài lần mỗi ngày.

Tuy nhiên, điểm khác biệt lớn nằm ở quan điểm tiếp cận. Trong khi nhiều giảng viên phương Tây xem AI là mối đe dọa thì giới học thuật Trung Quốc lại coi đây là kỹ năng thiết yếu cần được rèn luyện. Với sự phổ biến của các mô hình AI "nội địa" như Deepseek, công nghệ này được xem là niềm tự hào quốc gia. Tại các trường đại học Trung Quốc, trọng tâm các cuộc thảo luận đã chuyển từ lo ngại về gian lận học thuật sang thúc đẩy năng lực, năng suất và tính cạnh tranh cá nhân.

Sự thay đổi trong quan điểm xã hội

Một báo cáo từ Viện AI lấy con người làm trung tâm (HAI) của Đại học Stanford cho thấy Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu thế giới về sự hào hứng với AI. Khoảng 80% người Trung Quốc nói họ "hào hứng" với các dịch vụ AI mới - trong khi con số này tại Mỹ là 35%, Anh là 38%.

Theo Giáo sư truyền thông Phương Khắc Thành (Fang Kecheng) của Đại học Trung văn Hồng Kông: "Trung Quốc có truyền thống lâu đời xem công nghệ là động lực then chốt cho sự tiến bộ quốc gia, từ thời Đặng Tiểu Bình những năm 1980".

Từ điều cấm kỵ thành công cụ học tập

Lưu Băng Vũ, một giảng viên của Lorraine He tại Đại học Chính trị và Luật Trung Quốc, cho rằng AI có thể đóng vai trò “người thầy, đối tác động não, thư ký và phản biện”. Ông kêu gọi sử dụng AI "một cách có trách nhiệm và tự tin", đồng thời đưa nguyên một bài giảng về hướng dẫn sử dụng AI vào giáo trình năm nay.

Ông khuyến khích sinh viên dùng AI tạo sinh để viết tổng quan tài liệu, phác thảo đề cương, tạo sơ đồ tư duy hay sắp xếp lại suy nghĩ. Lưu đã biên soạn các slide trình bày ví dụ cụ thể về prompt "tốt" và "xấu", kèm một nguyên tắc cốt lõi: AI không thay thế được tư duy con người. “Chỉ khi có đầu vào chất lượng và câu lệnh thông minh thì mới nhận được kết quả tốt”, ông nhấn mạnh.

Ông cũng nói với sinh viên: “Khả năng tương tác với máy móc là một trong những kỹ năng quan trọng nhất hiện nay. Thay vì để sinh viên lén lút học riêng, hãy bàn về nó một cách công khai”. Đây là xu hướng đang lan rộng. Tạp chí MIT Technology Review khảo sát 46 đại học hàng đầu Trung Quốc và phát hiện rằng hầu hết đã có những chương trình đào tạo cử nhân các khóa học liên ngành về AI, các mô-đun kỹ năng AI, thậm chí cả chuyên ngành AI trong vòng một năm qua.

Đại học Thanh Hoa đang thành lập "Trường Giáo dục Đại cương" mới để đào tạo sinh viên bậc cử nhân song song về AI và một lĩnh vực khác như sinh học, khoa học xã hội hay y tế. Các đại học lớn như Nhân Dân, Nam Kinh và Phục Đán mở các khóa học AI công khai cho toàn bộ sinh viên, không chỉ giới hạn cho ngành khoa học máy tính. Tại Đại học Chiết Giang, nhập môn AI đã trở thành môn bắt buộc cho mọi sinh viên từ năm 2024.

AI - chìa khóa sống còn trong giáo dục và thị trường lao động

Tất cả những động thái này cũng phản ánh nỗ lực từ trung ương. Tháng 4 năm 2025, Bộ Giáo dục Trung Quốc công bố chỉ thị quốc gia về cải cách giáo dục toàn diện theo định hướng “AI+ Giáo dục”, nhấn mạnh tư duy phản biện, kỹ năng số và khả năng thực hành. Chính quyền thành phố Bắc Kinh cũng đã ra lệnh giảng dạy AI trong toàn bộ hệ thống trường học - từ tiểu học đến trung học.

Giáo sư Phương cho rằng đào tạo bài bản về AI sẽ giúp giảm khoảng cách số đang ngày càng lớn giữa sinh viên: “Có người rất rành AI, có người thì hoàn toàn mù mờ”.

Tự chủ xây dựng hạ tầng AI học đường

Do các công cụ phương Tây như ChatGPT và Claude không chính thức khả dụng, nhiều trường đại học Trung Quốc đã tự cài đặt bản nội bộ của Deepseek trên máy chủ của mình. Những hệ thống AI riêng này có khả năng xử lý văn bản dài hơn, không giới hạn số lượt sử dụng, nhiều tính năng hơn bản công khai miễn phí.

Điều này tương đồng với xu hướng phương Tây, nơi OpenAI và Anthropic đang triển khai chương trình AI học đường diện rộng. OpenAI mới đây đã cung cấp ChatGPT Plus miễn phí cho sinh viên đại học ở Mỹ và Canada, còn Anthropic cũng ra mắt dự án "Claude for Education" hợp tác cùng các trường lớn.

Tuy nhiên, tại Trung Quốc, những sáng kiến này chủ yếu do trường tự chủ xây dựng, không phụ thuộc vào công ty bên ngoài. Mục tiêu, theo Đại học Chiết Giang, là đảm bảo sinh viên được truy cập AI không giới hạn để bắt kịp tốc độ thay đổi công nghệ.

Học sinh vẫn còn bối rối về chuẩn mực đạo đức AI

Dù được hỗ trợ nhiều hơn, nhiều sinh viên vẫn cảm thấy lúng túng về việc dùng AI “đúng cách” hay “đúng đạo đức”. Một “chợ đen” ngầm đã xuất hiện, nơi sinh viên chi hàng trăm tệ để thuê người viết bài tiểu luận "không bị AI phát hiện". Ba sinh viên nói với MIT Technology Review rằng điều này gây ra căng thẳng và mơ hồ. Vì vậy, họ rất trân trọng những giáo viên đưa ra hướng dẫn rõ ràng và thực tiễn thay vì chỉ dừng ở cảnh báo suông.

Lorraine He gần đây đã tham gia một nhóm phát triển nghề nghiệp để học kỹ năng AI, chuẩn bị cho thị trường việc làm. Với nhiều người như cô, biết cách sử dụng AI hiệu quả không chỉ là công cụ học tập, mà là kỹ năng sống còn trong thị trường lao động khắc nghiệt hiện nay. Theo báo YiCai, 80% tin tuyển dụng tốt nghiệp năm nay yêu cầu ứng viên có kỹ năng AI như một "điểm cộng".

Giữa bối cảnh suy thoái kinh tế và cạnh tranh khốc liệt, nhiều sinh viên coi AI như chiếc phao cứu sinh. Nhà nghiên cứu Zhuo ở Đại học Warwick kết luận: “Chúng ta cần phải nhìn lại khái niệm ‘tác phẩm gốc’ trong kỷ nguyên AI. Và trường đại học là nơi tốt nhất để mở cuộc thảo luận này".

Bùi Tú