Gỡ thẻ vàng EC: Chấm dứt việc 'vi phạm nhưng không rõ ai xử'
Phó thủ tướng Trần Hồng Hà đề nghị tích hợp dữ liệu đa mục tiêu, kết nối hệ thống VMS, nhật ký điện tử, dữ liệu dân cư, vệ tinh và định vị AIS…
Việt Nam có cơ hội gỡ cảnh báo "thẻ vàng" của EC
Tại hội nghị Ban Chỉ đạo Quốc gia về tình hình, kết quả chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), các báo cáo cho thấy có hơn 81 nghìn tàu cá đã đăng ký, cập nhật trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase).
Hiện cả nước đã có 28.164 tàu cá có chiều dài từ 15 m trở lên lắp đặt thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS), đạt 99,06%.
Hằng tuần, các địa phương rà soát, cập nhật danh sách tàu cá nguy cơ cao vi phạm khai thác IUU trên cơ sở dữ liệu VMS để các cơ quan chức năng tập trung kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm (nếu có).
Điểm tích cực là khối tàu từ 24m trở lên mất kết nối VMS trên 6 giờ là 3.098 lượt tàu (giảm 5.833 lượt tàu). Tuy nhiên, hiện có khoảng 15.000 tàu cá chưa cập nhật đúng, đầy đủ thông tin tàu cá trên VNFishbase, VMS cũng như gắn với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư VNeID (thiếu hoặc sai lệch thông tin căn cước công dân, thông tin đăng ký tàu cá…). Số lượng tàu cá, doanh nghiệp sử dụng hệ thống eCDT vẫn còn thấp so với thực tế: hiện mới có khoảng 25.000 tàu thực hiện rời, cập cảng trên eCDT.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho hay Việt Nam có cơ hội gỡ cảnh báo "thẻ vàng" của EC với điều kiện các hoạt động chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) được duy trì liên tục và hiệu quả. Đặc biệt, ông nhấn mạnh công tác xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm nghiêm trọng như xâm phạm vùng biển nước ngoài, vượt ranh giới trên biển, ngắt kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS)… là yếu tố then chốt trong quá trình gỡ "thẻ vàng".
Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết hiện nay các hệ thống dữ liệu như VMS, VNFishbase đã được kết nối và chia sẻ với nhiều lực lượng chức năng.
“Việc kiểm tra nhật ký khai thác và hành trình của tàu cá cũng được thực hiện khá nhanh chóng, chỉ mất từ 5 - 10 phút cho mỗi tàu. Nhờ các hệ thống điện tử, cán bộ tại cảng có thể đối chiếu thông tin hành trình, tọa độ khai thác và sản lượng với dữ liệu đã được tàu khai báo”, ông Luân nói,
Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp cùng Bộ Công an để tích hợp dữ liệu dân cư vào hệ thống VMS, dự kiến hoàn thành trong tháng 8.2025, cảnh báo trực tiếp những chủ tàu và thuyền trưởng có vi phạm.
Tại hội nghị, các địa phương cũng đề nghị xử lý nghiêm các hành vi cố tình vi phạm như tháo gỡ, ngắt kết nối VMS, đồng thời đẩy mạnh khởi tố các vụ việc đủ điều kiện để tăng tính răn đe; xây dựng hệ thống cảnh báo tự động khi tàu mất kết nối, bảo đảm tính liên thông giữa các lực lượng chức năng…
Chấm dứt việc “có vi phạm nhưng không rõ ai xử lý”
Phó thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh việc chưa đạt được chuyển biến căn bản trong công tác chống IUU không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà là vấn đề tư duy điều hành, phương pháp tổ chức và đặc biệt là trách nhiệm chính trị trong việc bảo đảm kỷ cương pháp luật và uy tín quốc gia.
“Đây là việc của chúng ta, nguyên nhân từ chính chúng ta và biện pháp xử lý cũng phải xuất phát từ chính chúng ta", Phó thủ tướng nói.
Nguyên nhân của tình trạng trên xuất phát từ những vấn đề căn bản: Ngư trường trong nước cạn kiệt, quản lý cấp phép tàu cá còn lỏng lẻo, thiếu sinh kế thay thế cho ngư dân. Trong khi đó, việc triển khai các thiết bị VMS, vệ tinh theo dõi chủ yếu mang tính cưỡng chế, chưa tạo được sự đồng thuận từ người dân.
Phó thủ tướng yêu cầu toàn hệ thống cần có sự chuyển đổi căn bản về tư duy và phương pháp tiếp cận để giải quyết tận gốc nguyên nhân của tình trạng vi phạm IUU.
“Thay vì chỉ đạo theo kiểu “ra văn bản là xong”, các cấp cần xác định rõ mục tiêu thực chất: giảm vi phạm, bảo vệ ngư dân, ổn định sinh kế và khẳng định chủ quyền biển đảo”, ông Hà nói.
Phó thủ tướng nêu rõ: “chống IUU không thể là một cuộc vận động phong trào hay chiến dịch đối phó. Đây là trách nhiệm quốc gia. Chúng ta phải nói với ngư dân rằng thiết bị giám sát là để bảo vệ, hỗ trợ ngư dân, tàu cá khi có sự cố, chứ không phải ra khơi bằng mọi giá”.
Ngoài ra, các bộ, ngành rà soát tất cả các quy trình, thiết lập trách nhiệm, thẩm quyền và cơ chế hậu kiểm, “phải có mệnh lệnh điều hành rõ ràng, đúng thẩm quyền, được các lực lượng chấp hành nghiêm túc”; tránh tình trạng "ai làm sai cũng không xử được”, thay đổi tư duy “ban hành nhiều văn bản là đã hoàn thành nhiệm vụ”.
“Mọi hoạt động của tàu cá phải được giám sát ngay từ lúc rời bến, hành trình, sản lượng, đến khi cập cảng”, Phó thủ tướng nói.
Khẳng định chuyển đổi số là trụ cột để thực hiện giám sát, truy xuất nguồn gốc thủy sản, kiểm soát tàu cá, Phó thủ tướng đề nghị tích hợp dữ liệu đa mục tiêu, kết nối hệ thống VMS, nhật ký điện tử, dữ liệu dân cư, kiểm soát cảng cá, vệ tinh và định vị AIS.
Theo đó, cơ sở dữ liệu phải cho phép tương tác hai chiều, cảnh báo sớm, lưu vết hành trình, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và blockchain để bảo mật và xác minh thông tin. Việc giám sát tàu không chỉ để “xử lý vi phạm” mà còn “hướng dẫn, cảnh báo và hỗ trợ” ngư dân.
Phó thủ tướng cũng yêu cầu thống nhất đầu mối và chịu trách nhiệm cụ thể, chấm dứt việc “có vi phạm nhưng không rõ ai xử lý” bằng cơ chế chỉ huy, điều phối rõ ràng, đồng thời xây dựng dự án cụ thể về chuyển đổi nghề nghiệp, sinh kế cho ngư dân.