Trong bối cảnh Nga tiếp tục tối ưu hóa nguồn lực quốc phòng và duy trì đội máy bay ném bom chiến lược đã hoạt động lâu năm, Kh-101 được phát triển nhằm tăng cường khả năng tấn công tầm xa với ứng dụng công nghệ tên lửa hiện đại.

Theo nhiều đánh giá, kể từ sau thời kỳ Chiến tranh lạnh, Nga chưa từng triển khai một hệ thống sản xuất vũ khí quy mô lớn và hiệu quả như hiện nay. Bên cạnh khối lượng sản xuất tăng nhanh, chất lượng và độ phức tạp của các hệ thống vũ khí mới cũng được nâng cao qua từng giai đoạn.

Tổng thư ký NATO Mark Rutte từng nhận định rằng trong khi toàn khối NATO cần đến một năm để sản xuất một lượng vũ khí nhất định, thì Nga có thể hoàn tất cùng khối lượng đó chỉ trong vòng 3 tháng. Trong bối cảnh như vậy, tên lửa hành trình Kh-101 là một trong những loại vũ khí được Nga đặc biệt chú trọng.

Theo National Interest, Kh-101 (được NATO định danh là AS-23A Kodiak) là tên lửa hành trình phóng từ trên không (ALCM), do Cục thiết kế Raduga phát triển. Đây là phiên bản thông thường trong cặp tên lửa Kh-101/Kh-102, với Kh-102 mang đầu đạn hạt nhân. Tên lửa này chính thức được đưa vào trang bị từ năm 2012 và đã được sử dụng trong nhiều chiến dịch quân sự, bao gồm cả tại Syria và Ukraine.

Nguồn gốc của Kh-101 có thể truy ngược về những năm 1980, khi Liên Xô bắt đầu tìm kiếm phương án thay thế cho Kh-55 và Kh-555 đã cũ. Sự tan rã của Liên Xô và khủng hoảng kinh tế khiến quá trình phát triển bị gián đoạn trong nhiều năm. Tuy nhiên, đến cuối thập niên 1990, dự án được tái khởi động dưới sự dẫn dắt của nhà thiết kế Igor Seleznyev, với trọng tâm là cải thiện khả năng tàng hình và độ chính xác của tên lửa.

Hiệp ước INF ký kết năm 1987 giữa Mỹ và Liên Xô đã dẫn đến việc loại bỏ một số loại tên lửa đạn đạo tầm trung, khiến Moscow càng chú trọng hơn vào phát triển các hệ thống tên lửa hành trình cận âm như Kh-101. Trong suốt những năm 2000, tên lửa này được thử nghiệm nhiều lần trước khi chính thức được biên chế vào đầu thập niên 2010.

Kh-101 được thiết kế để vượt qua các hệ thống phòng không hiện đại. Tên lửa sử dụng vật liệu hấp thụ sóng radar và có khả năng bay thấp, bám theo địa hình để tránh bị phát hiện. Ngoài ra, Kh-101 có thể thay đổi mục tiêu trong quá trình bay nhờ vào hệ thống dẫn đường tiên tiến.

Tên lửa sử dụng động cơ phản lực cánh quạt TRDD-50A, giúp đạt tốc độ hành trình khoảng Mach 0,58 và tốc độ tối đa lên đến Mach 0,78 (khoảng 268km/giờ). Tầm bắn của Kh-101 được cho là từ 2.500km đến 2.800km, mặc dù các báo cáo chưa được xác nhận của Bộ Quốc phòng Nga cho rằng tầm bắn tối đa của nó là 4.500km.

Kh-101 có thể mang nhiều loại đầu đạn khác nhau như đầu nổ mạnh, đầu xuyên phá hoặc đạn chùm/phụ. Hệ thống dẫn đường của tên lửa kết hợp nhiều công nghệ như dẫn đường quán tính, định vị vệ tinh GLONASS, so sánh địa hình quang điện, và ở giai đoạn cuối là đầu dò hồng ngoại tăng cường độ chính xác.

Nhiều loại máy bay của Nga có thể triển khai Kh-101, nổi bật nhất là Tu-95MS “Bear-H” với khả năng mang 8 tên lửa bên ngoài. Tu-160 “Blackjack” có thể mang tới 12 quả trong khoang vũ khí bên trong. Ngoài ra, Tu-22M3 “Backfire” và Su-34 “Flanker” cũng có thể tích hợp tên lửa này trong nhiệm vụ tác chiến.

Việc Kh-101 có thể triển khai từ nhiều nền tảng khác nhau giúp nâng cao tính linh hoạt trong hoạt động tác chiến, đặc biệt trong các môi trường đối kháng cao.

Việc đầu tư mạnh vào Kh-101 phản ánh sự điều chỉnh trong học thuyết quân sự Nga. Thay vì tập trung vào số lượng lớn máy bay ném bom, Nga ưu tiên các hệ thống vũ khí tầm xa có khả năng tấn công chính xác, nhằm tối ưu hiệu quả trong khi giảm thiểu rủi ro cho lực lượng không quân.

Tầm bắn xa cùng với độ chính xác cao cho phép Kh-101 trở thành công cụ răn đe hiệu quả trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược trong khu vực.

Một trong những yếu tố đáng chú ý là Kh-101 từng phụ thuộc vào nhiều linh kiện phương Tây, đặc biệt là các vi mạch điện tử. Tuy nhiên, Nga đã và đang tìm cách thay thế các linh kiện nhập khẩu bằng sản phẩm nội địa hoặc từ các nguồn thay thế.

Theo một số nguồn tin, Nga đặt mục tiêu sản xuất 633 tên lửa Kh-101 trong năm 2025, một bước tăng trưởng mạnh mẽ so với con số 56 tên lửa vào năm 2021.

Kh-101 được đánh giá là một trong những tên lửa hành trình tiên tiến nhất trong kho vũ khí của Nga hiện nay. Thiết kế tối ưu cho khả năng tàng hình, độ chính xác cao và tính linh hoạt trong triển khai giúp nó trở thành công cụ hữu hiệu trong môi trường xung đột hiện đại.

Hoàng Vũ