Dưới sự chủ trì của Chủ tịch Phan Xuân Dũng và Tổng Thư ký Nguyễn Quyết Chiến, hội thảo đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà khoa học và chuyên gia, đặc biệt xoay quanh việc sửa đổi Hiến pháp – một văn kiện mang ý nghĩa quan trọng đối với thể chế chính trị và đời sống xã hội. Tham gia hội thảo, bà Lê Thị Khánh Vân, Phó chủ tịch Hội Thông tin khoa học và công nghệ Việt Nam (VASTI), đã trình bày các ý kiến đóng góp thay mặt Hội, phản ánh sự nghiên cứu kỹ lưỡng nhằm hoàn thiện các văn bản pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Trong phát biểu khai mạc, Chủ tịch Phan Xuân Dũng nhấn mạnh rằng việc sửa đổi Hiến pháp xuất phát từ thực tiễn cấp thiết, nhằm thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12.4.2025 của Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII. Nghị quyết này xác định rõ việc sửa đổi Hiến pháp nhằm tinh gọn bộ máy hệ thống chính trị, nâng cao hiệu lực và hiệu quả, đồng thời tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế để huy động nguồn lực phát triển. Hiện tại, Quốc hội, trong Kỳ họp thứ 9, đang xem xét để thông qua nghị quyết sửa đổi Hiến pháp, tập trung vào các quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và chính quyền địa phương.

Bà Bùi Kim Tuyến, Trưởng ban Tư vấn và Phản biện Liên hiệp Hội Việt Nam, cho biết dự thảo sửa đổi Hiến pháp tập trung vào tám điều, với trọng tâm là quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và đơn vị hành chính. Các sửa đổi này hướng đến việc sắp xếp lại bộ máy chính trị, sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh, bỏ cấp huyện, sáp nhập cấp xã, đồng thời xây dựng mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Bà Tuyến bày tỏ sự đồng thuận với sự cần thiết của việc sửa đổi Hiến pháp, đồng thời đề xuất thay cụm từ “trực thuộc” bằng “thành viên nòng cốt” khi đề cập đến mối quan hệ giữa Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội như Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và Hội Cựu chiến binh Việt Nam. Đề xuất này nhằm phản ánh đúng tính chất liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của Mặt trận, thay vì hàm ý chịu sự lãnh đạo trực tiếp.

Nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Đặng Đình Luyến cũng đóng góp ý kiến, cho rằng không nên ghi tên cụ thể các tổ chức chính trị - xã hội trong Hiến pháp để đảm bảo tính linh hoạt, vì trong tương lai có thể xuất hiện các tổ chức mới được nâng cấp. Về quy định liên quan đến đơn vị hành chính, ông Luyến nhấn mạnh cần làm rõ các đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương để tránh sự mơ hồ trong cách hiểu. Nguyên Phó chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Liên hiệp Hội Việt Nam Phạm Văn Tân đồng tình rằng việc sửa đổi Hiến pháp là cần thiết để thực hiện Đề án sắp xếp đơn vị hành chính và xây dựng mô hình chính quyền hai cấp, đồng thời cần được triển khai sớm để tạo điều kiện hoàn thành đề án này.

Đại diện VASTI đã trình bày các ý kiến đóng góp, đề xuất giữ nguyên một số quy định hiện hành của Hiến pháp liên quan đến vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đồng thời điều chỉnh để làm rõ rằng Mặt trận là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, đại diện và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân, tập hợp các tổ chức như Công đoàn, Hội Nông dân, Hội Liên hiệp Phụ nữ và Hội Cựu chiến binh. Mặt trận cần phát huy sức mạnh đại đoàn kết, thực hiện dân chủ, giám sát, phản biện và tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước cũng như các hoạt động đối ngoại nhân dân. Các tổ chức chính trị - xã hội nên được xác định là thành lập trên nguyên tắc tự nguyện, phối hợp và thống nhất hành động trong Mặt trận, thay vì sử dụng khái niệm “trực thuộc” để tránh làm thay đổi bản chất mối quan hệ. Hội cũng đề xuất bỏ một số điều không còn cần thiết, đồng ý với các sửa đổi liên quan đến bộ máy chính trị và chính quyền địa phương, nhưng không ủng hộ thay đổi một số quy định khác, đồng thời nhấn mạnh cần làm rõ cách tổ chức đơn vị hành chính để đảm bảo tính minh bạch.

Về dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, đại diện VASTI bày tỏ sự đánh giá cao nỗ lực của Bộ Khoa học và Công nghệ khi hoàn thiện dự thảo lần thứ sáu trong vòng sáu tháng, bám sát các chủ trương của Đảng và cơ sở pháp lý hiện hành. Dự thảo thể hiện tư duy đổi mới lập pháp, hướng đến thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế dựa trên tri thức. Để hoàn thiện, Hội đề xuất sử dụng các khái niệm chuẩn của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho các tổ chức khoa học và công nghệ, đảm bảo tính chuẩn xác và bao quát. Cần bổ sung các chương trình nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn cấp quốc gia, tập trung vào việc luận giải các vấn đề như chủ nghĩa xã hội, Nhà nước pháp quyền và mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhằm định hình mô hình phát triển quốc gia.

Trong lĩnh vực chuyển đổi số, VASTI đề xuất xây dựng hệ thống dữ liệu mở quốc gia để phục vụ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quyền tiếp cận, chia sẻ và khai thác dữ liệu một cách hợp pháp, hiệu quả. Đề xuất này dựa trên vai trò cốt lõi của dữ liệu mở trong việc thúc đẩy minh bạch, hợp tác liên ngành và khai thác tri thức, phù hợp với xu hướng Khoa học Mở và Dữ liệu Mở của UNESCO và OECD. Hội cũng nhấn mạnh cần ưu tiên nghiên cứu ứng dụng để giải quyết các vấn đề thực tiễn, cung cấp luận cứ cho các nghị quyết của Đảng và chính sách Nhà nước, đồng thời hỗ trợ xây dựng nền tảng dữ liệu số trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, khuyến khích số hóa và chia sẻ mở các công trình nghiên cứu.

VASTI đề xuất xác định Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam và Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam là các tổ chức công lập đặc thù, tạo cơ chế đầu tư trọng điểm theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24.11.2023. Cần có cơ chế giao nhiệm vụ nghiên cứu trung và dài hạn cho cán bộ trẻ để đào tạo chuyên gia, đồng thời ưu tiên xây dựng hạ tầng mở và nền tảng công nghệ mở để chia sẻ tri thức hiệu quả, phù hợp với Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Hội cũng đề nghị yêu cầu các tổ chức sử dụng ngân sách nhà nước thực hiện điều tra kinh tế - xã hội phải công bố và đóng góp dữ liệu vào hệ thống thông tin quốc gia.

Ông Lê Công Lương, Phó tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Khoa học và Hợp tác quốc tế Liên hiệp Hội Việt Nam, nhận xét rằng dự thảo Luật đã thể hiện tư duy đổi mới, nhưng còn thiếu quy định riêng về tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập. Ông đề xuất bổ sung điều khoản đảm bảo bình đẳng trong tiếp nhận đầu tư, tài trợ và đấu thầu nhiệm vụ khoa học, đồng thời nhấn mạnh Chính phủ cần ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể để đảm bảo tính khả thi của Luật.

Hội thảo tại Liên hiệp Hội Việt Nam đã ghi nhận sự đồng thuận cao về sự cần thiết sửa đổi Hiến pháp và hoàn thiện Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Những ý kiến tâm huyết từ các nhà khoa học và chuyên gia không chỉ góp phần hoàn thiện các văn bản pháp luật mà còn đặt nền tảng cho một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở, minh bạch, thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước trong thời kỳ mới.

Phạm Bằng Giang