Những nỗ lực của Việt Nam trong cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa

Ô nhiễm nhựa đã trở thành một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất trên toàn cầu, và Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ.

Với tốc độ phát triển kinh tế nhanh chóng và thói quen tiêu dùng tiện lợi, lượng rác thải nhựa phát sinh ở nước ta ngày càng tăng cao, gây ra những hệ lụy khó lường cho môi trường, sức khỏe con người và sự phát triển bền vững.

Năm nay, Ngày Môi trường thế giới (5.6) do Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) phát động với chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa” (Beat Plastic Pollution), nhằm kêu gọi cộng đồng toàn cầu hành động quyết liệt để giải quyết rác thải nhựa - một trong những thách thức môi trường cấp bách nhất hiện nay.

Hậu quả khó lường từ ô nhiễm nhựa

Mỗi ngày, rác thải nhựa liên tục được thải ra môi trường. Đáng lo ngại là một phần lớn trong số đó không được thu gom và xử lý đúng cách, thay vào đó, chúng trôi nổi trên sông, kênh rạch hoặc bị chôn lấp tự phát. Không khó để bắt gặp những hình ảnh quen thuộc như túi nilon, chai nhựa, cốc nhựa dùng một lần ngập tràn đường phố, bãi biển hay mắc kẹt trên các cành cây.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp - Môi trường Đỗ Đức Duy cho biết Liên Hợp Quốc đã chỉ ra rằng mỗi năm thế giới thải ra hàng trăm triệu tấn nhựa, và rất nhiều trong số đó không bao giờ biến mất mà chỉ len lỏi vào đất, nước, không khí và cả cơ thể chúng ta.

Theo Bộ trưởng, Việt Nam với đường bờ biển dài và tốc độ sản xuất tiêu dùng tăng trưởng nhanh, đang chịu sức ép không nhỏ từ loại chất thải này. Ước tính, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 3,9 triệu tấn rác thải nhựa, phần lớn chưa được thu gom và xử lý đúng cách, đặc biệt ở các thành phố ven biển và khu vực đông dân cư.

Theo tìm hiểu, hậu quả của ô nhiễm nhựa là vô cùng lớn và tác động đến nhiều khía cạnh. Cụ thể, nhựa phân hủy rất chậm, có thể mất hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm. Trong quá trình đó, chúng gây hại trực tiếp đến động vật hoang dã; chim, cá và các loài sinh vật biển có thể nuốt phải nhựa, dẫn đến tắc nghẽn đường ruột, suy dinh dưỡng và tử vong. Nguy hiểm hơn, vi nhựa (các mảnh nhựa siêu nhỏ) còn thâm nhập vào chuỗi thức ăn, đe dọa đa dạng sinh học.

Nguy hiểm hơn, chúng còn ảnh hưởng đến sức khỏe con người; gây tắc nghẽn hạ tầng và ô nhiễm cảnh quan…

Tại Lễ mít tinh hưởng ứng Ngày Môi trường thế giới (5.6) và phát động Tháng hành động vì môi trường năm 2025 được tổ chức tại Quảng Ninh hôm 1.6, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp - Môi trường Lê Công Thành nhấn mạnh: “Ô nhiễm nhựa không còn là vấn đề riêng của một quốc gia nào, mà là mối đe dọa toàn cầu, cần hành động khẩn cấp và đồng bộ”.

Những nỗ lực của Việt Nam trong cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa

Nhận thức được mức độ nghiêm trọng của vấn đề, Chính phủ Việt Nam đã và đang triển khai nhiều chính sách, chương trình hành động để chống ô nhiễm nhựa.

Cụ thể, từ năm 2020, với Luật Bảo vệ môi trường, Việt Nam đã chọn cho mình một cách đi mới; không còn chỉ là thu gom, xử lý bằng những giải pháp lạc hậu và tốn kém, mà là chủ động phòng ngừa, tái sử dụng, tái chế và thiết kế sinh thái ngay từ đầu.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã có những quy định chặt chẽ hơn về quản lý rác thải, khuyến khích sản xuất và sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường, hạn chế sản phẩm nhựa dùng một lần.

Ngoài ra, kế hoạch hành động quốc gia về rác thải nhựa đại dương đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm 75% rác thải nhựa trên biển; không còn nhựa dùng một lần tại các cơ sở du lịch, khu bảo tồn biển.

Nhiều dự án, mô hình thu gom và tái chế nhựa đang được triển khai, giúp biến rác thải thành tài nguyên. Các chiến dịch truyền thông, như “Chống rác thải nhựa”, “Nói không với túi nilon” được đẩy mạnh nhằm thay đổi thói quen tiêu dùng và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của người dân.

Các địa phương như Quảng Ninh, Hải Phòng, Đà Nẵng, TP.HCM, Bình Dương… đã có những sáng kiến đáng ghi nhận, như “chợ dân sinh xanh”, “đô thị không rác thải nhựa”, “phân loại rác tại nguồn”.

Tại Quảng Ninh, chương trình “Vịnh Hạ Long không rác thải nhựa” và “Cô Tô không nhựa” đã ghi dấu ấn với việc thay thế hơn 98% phao xốp - một loại rác nguy hiểm trên biển, bằng phao nhựa HDPE thân thiện hơn. Nhiều doanh nghiệp đang chuyển đổi sang vật liệu sinh học, bao bì tái chế, ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong sản xuất.

Ngoài ra, Việt Nam cũng tích cực tham gia các sáng kiến toàn cầu, học hỏi kinh nghiệm từ các nước để đẩy mạnh công tác chống ô nhiễm nhựa.

Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) đề xuất xây dựng một hiệp ước toàn cầu có tính ràng buộc pháp lý nhằm giải quyết triệt để ô nhiễm nhựa. Hiệp ước này sẽ bao phủ toàn bộ vòng đời sản phẩm, hướng đến thiết kế bền vững, giảm sử dụng nhựa một lần và tăng cường tái chế.

Giải pháp và hành động của mỗi cá nhân

Hành trình chống ô nhiễm nhựa không thể thành công nếu không có sự chung tay của toàn xã hội, từ Chính phủ, doanh nghiệp đến mỗi cá nhân. Mỗi người có thể đóng góp vào việc bảo vệ môi trường bằng những hành động thiết thực.

Cụ thể, thay vì sử dụng túi nilon, mỗi người có thể mang theo túi vải khi đi chợ, đi siêu thị. Hạn chế sử dụng chai nước nhựa, ống hút nhựa, cốc nhựa bằng cách dùng bình nước cá nhân, ống hút tre/kim loại, cốc sứ/thủy tinh. Tận dụng tối đa các vật dụng nhựa có thể tái sử dụng. Phân loại rác thải tại nguồn để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tái chế.

Ưu tiên lựa chọn các sản phẩm có bao bì thân thiện với môi trường, sản phẩm có thể phân hủy sinh học; tham gia các buổi dọn dẹp rác thải, các chiến dịch truyền thông về bảo vệ môi trường; chia sẻ kiến thức về tác hại của ô nhiễm nhựa và cách sống xanh cho gia đình, bạn bè, cộng đồng…

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp - Môi trường Lê Công Thành cho rằng không ai có thể đơn độc trong hành trình này. Nhà nước không thể làm thay nếu doanh nghiệp vẫn sản xuất nhựa dùng một lần không kiểm soát.

Ngoài ra, theo Thứ trưởng, doanh nghiệp không thể đứng vững nếu người tiêu dùng không lựa chọn xanh. Người dân không thể thay đổi nếu không được tiếp cận thông tin, hỗ trợ từ chính quyền và tự thay đổi các ứng xử với nhựa sử dụng một lần. Mỗi mắt xích phải vận hành, cỗ máy chung mới chuyển động.