MiG‑21 và kỳ tích bắn hạ B‑52: Cú đâm xuyên 'pháo đài bay' giữa trời Hà Nội

“Thanh gươm huyền thoại” trên bầu trời

Theo báo Công an nhân dân, ngày 25.1.1966, những chiếc MiG‑21 đầu tiên đã được lắp tên lửa và đưa ra trực ban chiến đấu tại sân bay Đa Phúc.

Trước đó, công tác tiếp nhận, lắp ráp và thử nghiệm loại tiêm kích siêu âm này được tiến hành từ cuối năm 1965 trong điều kiện tuyệt mật, với sự phối hợp chặt chẽ giữa kỹ thuật viên Việt Nam và chuyên gia Liên Xô.

MiG‑21 được xem là “thanh gươm báu” của không quân Việt Nam, có tốc độ lên tới Mach 2,05, trần bay cao, cơ động tốt và trang bị tên lửa không đối không K‑13 hiện đại.

Các phi công kỳ cựu như Đào Đình Luyện, Trần Mạnh, Phạm Ngọc Lan cùng thế hệ trẻ như Phạm Thanh Ngân, Nguyễn Hồng Nhị, Vũ Ngọc Đỉnh… nhanh chóng làm chủ khí tài mới và sẵn sàng trực chiến.

Ngày 4.3.1966, Nguyễn Hồng Nhị trở thành người đầu tiên xuất kích bằng MiG‑21, bắn rơi một máy bay không người lái Mỹ ở độ cao gần 18 km – chiến công mở đầu cho chuỗi thành tích của MiG‑21.

Không quân Việt Nam sớm xây dựng chiến thuật riêng, nổi bật là “nửa đánh chặn” do Trung đoàn trưởng Trần Mạnh đề xuất: tiếp cận mục tiêu từ bên sườn hoặc phía sau, chỉ phóng tên lửa ở cự ly gần dưới sự dẫn đường từ mặt đất – tận dụng tối đa ưu điểm của MiG‑21 trong tác chiến.

Cách Việt Nam cải tiến MiG‑21 để bắn hạ B‑52

Cuối năm 1972, Mỹ phát động chiến dịch Linebacker II – cuộc ném bom răn đe quy mô lớn nhất lịch sử, huy động hàng trăm lượt B‑52 rải thảm bom xuống Hà Nội, Hải Phòng.

B‑52 được ví như “pháo đài bay” với khả năng mang hơn 30 tấn bom, bay ở độ cao trên 10.000 mét, được bảo vệ bởi radar cảnh báo, hệ thống gây nhiễu mạnh và dàn máy bay tiêm kích hộ tống F‑4.

Trước tình thế ấy, Bộ Tư lệnh không quân Việt Nam quyết định điều MiG‑21 đánh chặn B‑52 – một quyết định táo bạo chưa từng có.

Theo báo Dân trí, các phi công có kỹ năng bay đêm, bay cao, thao tác linh hoạt được tuyển chọn kỹ càng. Trong đó, chiếc MiG‑21 mang số hiệu 5121 được chuẩn bị đặc biệt, cả về kỹ thuật lẫn chiến thuật.

Chiến thuật mới yêu cầu phi công MiG‑21 không giao chiến với tiêm kích F‑4, mà luồn sâu né radar, tiếp cận đội hình B‑52 từ bên sườn.

Theo báo Thanh Niên, để tăng khả năng trúng đích và cơ động sau khi khai hỏa, các phi công chỉ được phép bắn tên lửa khi còn cách mục tiêu dưới 4km và bắt buộc phải thả thùng dầu phụ trước đó.

Đây không chỉ là điều chỉnh chiến thuật mà là thay đổi hoàn toàn tư duy tác chiến – biến MiG‑21 từ máy bay đánh chặn thành phương tiện tấn công chiến lược, điều mà ngay cả không lực Mỹ cũng không lường trước.

Lần đầu tiên MiG‑21 bắn hạ B‑52

Đêm 27.12.1972, tại sân bay Yên Bái, phi công Phạm Tuân (Trung đoàn không quân 921) nhận lệnh cất cánh đặc biệt. Máy bay ông Tuân sử dụng là MiG‑21 số hiệu 5121 – chiếc tiêm kích được hiệu chỉnh riêng để đánh B‑52.

Theo báo Dân trí, Phạm Tuân bay theo chỉ dẫn của sở chỉ huy mặt đất, lách qua các lớp F‑4 hộ tống bằng cách bay thấp và tăng lực đúng thời điểm.

Khi còn cách mục tiêu khoảng 2 - 3km, ông thả thùng dầu phụ, tăng tốc, rồi phóng liên tiếp hai quả tên lửa K‑13. Ngay sau thao tác thoát ly, ông nhìn thấy chiếc B‑52 bốc cháy, nổ tung giữa trời.

Radar mặt đất xác nhận chiến công. Trong đêm, Bộ Tổng tham mưu báo cáo lên Tổng hành dinh. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đánh giá đây là bước ngoặt lớn của chiến dịch Điện Biên Phủ trên không.

Theo tạp chí HistoryNet, phi công Phạm Tuân đã phóng hai quả tên lửa tầm nhiệt K‑13 từ khoảng cách 2km và sau đó chứng kiến “quầng lửa lớn bao quanh chiếc B‑52 thứ hai khi tôi ngoặt gấp sang trái…”.

Trang AviationGeek Club cũng xác nhận: vào đêm 27.12.1972, phi công Phạm Tuân thuộc không quân nhân dân Việt Nam đã sử dụng chiếc MiG‑21MF số hiệu 5121 để bắn rơi một máy bay ném bom chiến lược B‑52D của Mỹ trên vùng trời Mộc Châu.

Không quân Mỹ cũng đã thừa nhận có hai chiếc B‑52 bị tiêm kích MiG‑21 bắn hạ trong chiến dịch Linebacker II. Tuy nhiên, trường hợp của Phạm Tuân là lần đầu tiên trên thế giới, một máy bay tiêm kích có người lái tiêu diệt thành công B‑52 bằng tên lửa không đối không.

Những chiến công xoay chuyển cục diện chiến trường

Ngoài trận đánh đêm 27.12, MiG‑21 còn lập nhiều chiến công vang dội. Chiếc số hiệu 4324, từng xuất kích 69 lần trong năm 1967, bắn rơi 14 máy bay Mỹ gồm: 9 F105, 3 F4, 1 A4 và 1 RF101, là chiếc máy bay có số chiến công cao nhất trong toàn lực lượng.

MiG‑21 cũng đảm nhiệm nhiều vai trò chiến lược: đánh chặn UAV, gây nhiễu điện tử, yểm trợ phòng không mặt đất, bảo vệ đầu mối giao thông và sân bay chiến lược. Với tốc độ cao, khả năng cơ động linh hoạt và vũ khí tin cậy, MiG‑21 góp phần quan trọng vào việc xoay chuyển cục diện chiến trường trên không.

Theo Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam, chiến thuật “nửa đánh chặn”, với MiG‑21 là trung tâm, đã được nhiều quốc gia đưa vào giáo trình huấn luyện, như một minh chứng điển hình cho cách lực lượng nhỏ có thể tạo nên ưu thế trước đối phương vượt trội.

Hai chiếc MiG‑21 mang số hiệu 5121 (của Phạm Tuân) và 4324 hiện được công nhận là Bảo vật quốc gia, trưng bày trang trọng tại Bảo tàng Lịch sử quân sự như biểu tượng sống động của tinh thần anh hùng và tư duy chiến đấu linh hoạt.

Chính tinh thần “xuất kích là phải chắc thắng”, sự chuẩn bị kỹ lưỡng và ý chí sẵn sàng hy sinh của người lính đã giúp Việt Nam không chỉ làm chủ bầu trời, mà còn khiến đối thủ mạnh nhất thế giới buộc phải kết thúc chiến dịch ném bom răn đe lớn nhất trong lịch sử không quân Mỹ.