‘Mắt thần’ của NATO hé lộ cách Nga thay đổi chiến thuật không chiến ở Ukraine

E-3 Sentry là dòng máy bay chỉ huy và cảnh báo sớm trên không (AWACS). Là phiên bản cải tiến từ máy bay chở khách Boeing 707/320, E-3 Sentry được ví như "mắt thần" trên trời của NATO (Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương), đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát, chỉ huy và kiểm soát không phận.

Từ trên cao phía Đông Âu, các tổ bay giám sát trên không điều khiển những chiếc E-3 Sentry đã theo dõi sự thay đổi về chiến tranh không quân của Nga kể từ khi cuộc tấn công toàn diện vào Ukraine bắt đầu.

Trong những ngày đầu, các tổ bay đã chứng kiến máy bay chiến đấu Nga thực hiện các đợt ném bom hướng về tiền tuyến. Giờ đây, máy bay chiến đấu Nga hiếm khi xâm nhập không phận Ukraine, mà phần lớn được thay thế bằng các cuộc tấn công bằng tên lửa tầm xa và drone (máy bay không người lái), khi cả hai bên ngày càng phụ thuộc vào phòng không và hỏa lực tầm xa.

“Lúc cuộc chiến bắt đầu, bạn sẽ thấy rất nhiều hoạt động. Song khi tiền tuyến dần không còn biến động và cuộc chiến chuyển sang thế giằng co, hoạt động của máy bay giảm đi. Đó thực sự là điều mà chúng tôi đã quan sát thấy”, Đại úy Jasper, sĩ quan kiểm soát giám sát người Hà Lan chuyên theo dõi không phận và bề mặt, chia sẻ với trang Insider khi đang thực hiện nhiệm vụ trên chiếc E-3 Sentry bay tại không phận Đông Âu cho chiến dịch Baltic Sentry.

Baltic Sentry là một nỗ lực của NATO đang diễn ra nhằm bảo vệ cơ sở hạ tầng dưới biển sau các vụ phá hoại gần đây ở biển Baltic.

Tránh bay vào vùng nguy hiểm

Trong những tuần đầu cuộc chiến, máy bay chiến đấu và trực thăng Nga thường xuyên xuất hiện trên bầu trời Ukraine, bay sâu vào lãnh thổ để hỗ trợ các lực lượng bộ binh tiến công, dù thường không hiệu quả. Hệ thống phòng không hiệu quả của Ukraine mà Nga vẫn chưa thể trấn áp được đã làm suy yếu đáng kể những nỗ lực này.

Cuộc chiến sau đó chuyển sang phía Đông, nơi Nga có thể phóng tên lửa vào Ukraine hoặc cho máy bay ném bom tấn công từ vị trí tương đối an toàn. Cả hai bên đều triển khai hệ thống phòng không dày đặc đến mức các tổ bay NATO từ trên cao cũng dễ nhận thấy sự thay đổi. Các phi công từ cả nước phía đều tránh bay vào vùng nguy hiểm và cuộc chiến tranh không quân của Nga ngày càng gián tiếp hơn.

Bầu trời Ukraine đã trở thành chiến trường mà đặc trưng là sự ngăn chặn, chứ không phải thống trị trên không. Không bên nào kiểm soát được bầu trời, nên cả Nga và Ukraine đều tấn công đối phương từ xa. Các tổ bay giám sát trên E-3 Sentry đã chứng kiến rõ điều đó.

Cách “mắt thần” trên trời của NATO theo dõi không quân Nga

E-3 Sentry có khả năng phát hiện máy bay địch, tàu chiến và bệ phóng tên lửa từ khoảng cách rất xa. Nó được trang bị một radar hình vòm xoay 360 độ có thể quan sát trên không và mặt đất với tầm bao phủ hơn 300 dặm (khoảng 480km), cùng các cảm biến công nghệ cao, vượt trội so với các trạm mặt đất vốn bị hạn chế bởi địa hình và độ cong Trái đất.

Hệ thống cảnh báo sớm và điều khiển trên không (AWACS) này cũng có thể theo dõi lực lượng đồng minh và phối hợp với họ. Dữ liệu thu thập từ E-3 Sentry có thể được truyền theo thời gian thực đến các máy bay, tàu chiến hoặc trung tâm chỉ huy của NATO, mang lại khả năng nhận thức tình huống quan trọng trong cả thời chiến và thời bình.

NATO tiếp nhận chiếc E-3 Sentry đầu tiên vào đầu thập niên 1980 và đội bay nhỏ nhưng hiệu quả này đã hỗ trợ nhiều nhiệm vụ, chiến dịch trong hàng chục năm qua, từ Bắc Mỹ, châu Âu cho đến Trung Đông.

Việc Nga sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014 từ Ukraina đánh dấu bước ngoặt với phi đội E-3 Sentry, khiến họ gia tăng hoạt động tại Đông Âu. Sau khi cuộc chiến ở Ukraine xảy ra năm 2022, NATO đã tăng cường các chuyến tuần tra trên không để giám sát kỹ hơn hoạt động của Nga và răn đe mọi hành động gây hấn dọc sườn phía đông của liên minh này.

Thiếu tá Ben, sĩ quan người Mỹ phụ trách điều phối với các máy bay chiến đấu khác trên E-3 Sentry, cho biết các nhiệm vụ kiểm soát không phận của NATO tại Đông Âu đã chuyển từ thỉnh thoảng sang thường xuyên kể từ năm 2022.

“Chúng tôi bay nhiều hơn, cung cấp khả năng răn đe lớn hơn”, Thiếu tá Ben nói. Giống các thành viên khác thuộc tổ bay đa quốc gia mà trang Insider phỏng vấn trong chuyến bay, Ben chỉ được phép tiết lộ cấp bậc và tên đầu để đảm bảo an ninh.

E-3 Sentry không mang vũ khí, nhưng cung cấp khả năng nhận thức tình huống, phối hợp và tầm quan sát mở rộng hàng trăm dặm, khiến đối phương khó che giấu hành động hoặc thực hiện các cuộc tấn công bất ngờ, từ đó tăng hiệu quả răn đe.

Phi đội E-3 Sentry cũng đang theo dõi cách chiến trường tại Ukraine thay đổi. Đại úy Jasper cho biết sức mạnh không quân đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn đầu cuộc chiến Nga - Ukraine, nhưng sau đó chậm lại khi chiến tranh chuyển từ chiến đấu cơ động sang chiến dịch tiêu hao và tuyến đầu trở trở nên tĩnh tại hơn.

“Chúng tôi thấy ngày càng nhiều chuyến bay giám sát và trinh sát, không còn nhiều hoạt động không quân sâu vào Ukraine nữa”, Jasper giải thích. Anh nhớ lại việc tổ bay có thể theo dõi trên màn hình máy tính khi máy bay cất cánh, bay đến gần tiền tuyến rồi quay đầu, báo hiệu một đợt ném bom đã kết thúc.

Đại úy Donny Demmers, sĩ quan phụ trách truyền thông người Hà Lan (được phép công khai đầy đủ tên), cho biết các máy bay hiện nay tránh bay quá gần tiền tuyến vì cả Ukraine và Nga đều triển khai các hệ thống phòng không tinh vi, đe dọa vũ khí của đối phương.

“Song vẫn còn rất nhiều cuộc tấn công bằng tên lửa”, anh nói. Các đợt tấn công giờ được thực hiện từ xa bằng vũ khí tầm xa, thay vì các đợt ném bom ở cự ly gần.

Các quan chức Ukraine, gồm cả Tổng thống Volodymyr Zelensky, liên tục kêu gọi một số nước phương Tây viện trợ thêm hệ thống phòng không và đạn dược để bổ sung cho kho dự trữ đang cạn kiệt, trong bối cảnh Nga tăng cường tấn công tên lửa và máy bay không người lái vào những thành phố lớn.

Video giới thiệu E-3 Sentry với AWACS: