Iran âm thầm triển khai ‘lá chắn thép’ S-400 gần các cơ sở hạt nhân quan trọng

Theo tạp chí Army Recognition, cuộc triển khai diễn ra gần thành phố Isfahan cách thủ đô Tehran khoảng 440km. Isfahan là một trung tâm quan trọng trong số các cơ sở hạt nhân Iran. Thành phố này nằm ở miền Trung Iran, có nhiều cơ sở quan trọng, gồm cả Trung tâm Công nghệ hạt nhân Isfahan (INTC) - nơi lớn nhất trong các trung tâm nghiên cứu hạt nhân của Iran, với khoảng 3.000 nhà khoa học làm việc.

Ngoài ra, khu vực Isfahan còn có các cơ sở như Nhà máy chuyển đổi uranium (UCF) - nơi chuyển đổi uranium tự nhiên thành các hợp chất để làm giàu; Trung tâm Nghiên cứu và sản xuất nhiên liệu hạt nhân (NFRPC). Gần đây, các cơ sở này đã bị tác động bởi các cuộc không kích từ Israel và Mỹ vào tháng 6.2025, gây thiệt hại đáng kể.

Việc triển khai S-400 đánh dấu bước tiến quan trọng trong năng lực phòng không của Iran trong bối cảnh các mối đe dọa từ trên không ngày càng gia tăng.

Hệ thống phòng không S-400 Triumph (NATO gọi là SA-21 Growler) là một tổ hợp phòng không tiên tiến của Nga, do tập đoàn Almaz-Antey phát triển. Được đưa vào sử dụng từ năm 2007, S-400 là phiên bản nâng cấp từ S-300, nổi bật với công nghệ quân sự hiện đại, được thiết kế để đối phó với các mối đe dọa trên không như máy bay chiến đấu, máy bay ném bom, tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo tầm ngắn đến trung bình, và cả UAV. Với khả năng kỹ thuật vượt trội, S-400 là một trong những hệ thống phòng không hàng đầu thế giới.

Công nghệ radar và điều khiển hỏa lực

Trung tâm điều phối của hệ thống phòng không S-400 là tổ hợp radar đa chức năng hiện đại. Nổi bật trong số đó là radar cảnh giới tầm xa 91N6E "Big Bird", sử dụng công nghệ mảng pha điện tử (phased array) cho phép phát hiện và theo dõi đồng thời tới 300 mục tiêu ở khoảng cách lên đến 600km. Radar này có khả năng hoạt động hiệu quả ngay cả với các mục tiêu có tiết diện phản xạ radar thấp như máy bay tàng hình.

Hệ thống còn tích hợp radar phụ trợ 96L6E, chuyên phát hiện mục tiêu bay thấp, tăng cường khả năng đối phó với tên lửa hành trình ở độ cao thấp. Cùng với đó là các biện pháp chống gây nhiễu điện tử, giúp S-400 duy trì độ chính xác và hiệu suất trong môi trường tác chiến bị gây nhiễu mạnh.

Quá trình điều khiển và khai hỏa được thực hiện qua trung tâm chỉ huy 55K6E, ứng dụng các thuật toán phân tích dữ liệu tự động, từ đó xác định ưu tiên mục tiêu và phân phối hỏa lực hợp lý. Mỗi tổ hợp S-400 có thể tấn công cùng lúc tới 36 mục tiêu, với khả năng dẫn đường 2 tên lửa trên mỗi bệ phóng, đảm bảo khả năng tác chiến đa mục tiêu ở cường độ cao.

Tên lửa đa năng

Hệ thống phòng không S-400 Triumph được thiết kế nhằm bảo vệ các khu vực chiến lược như thành phố lớn, căn cứ quân sự và cơ sở hạ tầng trọng yếu trước nhiều loại mối đe dọa đường không hiện đại. Điểm nổi bật của S-400 nằm ở khả năng phòng thủ đa lớp, nhờ tích hợp nhiều loại tên lửa có tầm bắn và tính năng khác nhau.

Tên lửa 40N6: Có tầm bắn lên đến 400km và độ cao đánh chặn tối đa 30km, phù hợp để tiêu diệt mục tiêu tầm xa như máy bay cảnh báo sớm (AWACS) hoặc tên lửa đạn đạo.

Tên lửa 48N6E3: Tầm bắn khoảng 250km, tối ưu trong việc đối phó với máy bay chiến đấu và mục tiêu khí động học.

Tên lửa 9M96E/E2: Tầm bắn từ 40 đến 120km, được thiết kế để tiêu diệt mục tiêu nhỏ, tốc độ cao như UAV, tên lửa hành trình hoặc tên lửa tấn công chính xác.

Tất cả các dòng tên lửa này đều sử dụng đầu dò radar chủ động hoặc bán chủ động kết hợp với hệ thống dẫn đường quán tính, giúp duy trì độ chính xác cao kể cả khi mục tiêu cơ động hoặc cố gắng thoát ly.

Cấu trúc mô đun và cơ động cao là một ưu điểm khác của S-400. Hệ thống được triển khai trên xe vận tải bánh lốp 8 x 8, cho phép thiết lập hoặc thu hồi chỉ trong vòng 5 phút. Nhờ khả năng hoạt động độc lập hoặc tích hợp vào mạng lưới phòng không đa tầng, S-400 có thể phối hợp với các hệ thống như S-300, Pantsir-S1 hoặc radar cảnh báo sớm thông qua liên kết dữ liệu (data link), tạo thành một mạng lưới phòng thủ thống nhất, phản ứng nhanh và linh hoạt trước các mối đe dọa phức tạp.

Với những đặc điểm kỹ thuật nêu trên, S-400 không chỉ là một hệ thống đánh chặn tầm xa đơn thuần mà còn đóng vai trò là trung tâm trong cấu trúc phòng không hiện đại, đảm bảo khả năng chống tiếp cận và phong tỏa khu vực (A2/AD) hiệu quả trong tác chiến hiện đại.

Tại cuộc thử nghiệm gần thành phố Isfahan, Iran được cho là đã triển khai đầy đủ một tổ hợp S-400, bao gồm radar 91N6E "Big Bird", radar điều khiển hỏa lực 92N6E "Grave Stone", trung tâm điều khiển tác chiến và các bệ phóng tên lửa 5P85TE2. Theo nguồn tin địa phương, hệ thống sử dụng tên lửa đánh chặn 48N6E3 và có thể đã tích hợp cả biến thể 40N6.

Trong thời gian diễn ra cuộc thử nghiệm, người dân tại Isfahan ghi nhận nhiều hoạt động quân sự bất thường cùng với sự gia tăng mạnh của tín hiệu radar, cho thấy đây là một phần trong kế hoạch tập trận được tổ chức bài bản.

Dù chưa có thông báo chính thức từ phía chính phủ Iran, giới phân tích quân sự trong khu vực nhận định đây là lần đầu tiên Tehran triển khai hệ thống S-400 trong điều kiện thực tế. Sự kiện này đánh dấu một bước ngoặt đáng chú ý trong quá trình hiện đại hóa năng lực phòng không của Iran.

Thách thức kỹ thuật

Dù được đánh giá là một trong những hệ thống phòng không tiên tiến nhất hiện nay, S-400 vẫn đối mặt với không ít thách thức kỹ thuật. Trước hết, khả năng phát hiện và theo dõi các mục tiêu tàng hình như tiêm kích F-35 hay oanh tạc cơ B-2 vẫn là chủ đề gây tranh cãi trong giới chuyên gia quân sự.

Các đặc tính tán xạ radar thấp (low RCS) của dòng máy bay thế hệ 5 khiến việc phát hiện sớm trở nên khó khăn, đặc biệt trong môi trường tác chiến điện tử phức tạp hoặc khi đối mặt với chiến thuật tấn công bão hòa. Những hạn chế này buộc Nga phải liên tục cải tiến phần mềm điều khiển, nâng cấp thuật toán radar và tối ưu hóa khả năng phản ứng của hệ thống.

Tuy nhiên, với cấu hình radar mạnh, tên lửa đa tầng và khả năng tích hợp vào mạng lưới phòng không tổng hợp, S-400 vẫn được xem là đỉnh cao công nghệ phòng không của Nga hiện tại. Hệ thống này không chỉ phục vụ mục đích bảo vệ các khu vực trọng yếu mà còn là thành phần cốt lõi trong học thuyết răn đe chiến lược, đặc biệt khi được triển khai ở các điểm nóng an ninh.

Việc Iran triển khai thử nghiệm thực địa S-400 là minh chứng cho nỗ lực hiện đại hóa hệ thống phòng không tầm xa nhằm đối phó các mối đe dọa ngày càng tinh vi trong khu vực. Thông tin về thương vụ S-400 bắt đầu xuất hiện từ giữa năm 2024, khi các nguồn tin quốc phòng uy tín cho biết một máy bay vận tải Il-76 của Nga đã đến Tehran, mang theo những thành phần quan trọng của hệ thống. Động thái này cho thấy Iran chú trọng việc củng cố “vùng cấm tiếp cận” quanh các cơ sở quân sự và hạt nhân chiến lược, trong bối cảnh các kịch bản tấn công phủ đầu từ đối phương luôn hiện hữu.

Trước đó, Lực lượng vệ binh cách mạng Hồi giáo (IRGC) từng bác bỏ nhu cầu trang bị S-400, cho rằng các hệ thống nội địa như Bavar-373 và Khordad-15 đủ sức bảo vệ không phận quốc gia. Tuy nhiên, thời điểm bàn giao thiết bị cùng với cuộc thử nghiệm gần Isfahan, nơi tập trung nhiều cơ sở hạt nhân, cho thấy khả năng cao rằng Iran đã tiếp nhận ít nhất một tổ hợp S-400, dù có thể ở quy mô hạn chế.

Triển khai S-400 sẽ giúp Iran gia nhập nhóm ít quốc gia ngoài Nga sở hữu hệ thống này, cùng với Trung Quốc, Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ. Năng lực mới không chỉ mở rộng phạm vi kiểm soát không phận mà còn làm gia tăng đáng kể độ phức tạp trong các kế hoạch không kích của Israel hoặc các quốc gia vùng Vịnh. Tính cơ động, độ phủ sóng radar rộng và khả năng phối hợp tác chiến của S-400 khiến bất kỳ chiến dịch đường không nào xâm nhập lãnh thổ Iran cũng phải tính toán kỹ lưỡng hơn.

Kể từ năm 2022, quan hệ quốc phòng giữa hai nước Nga - Iran đã chuyển từ hợp tác giới hạn sang mô hình liên minh bán chiến lược, dựa trên mục tiêu chung là cân bằng ảnh hưởng của phương Tây tại khu vực. Nga đã cung cấp cho Iran nhiều hệ thống quân sự quan trọng, từ radar giám sát, máy bay huấn luyện cho tới các nền tảng phòng không, trong khi Iran đáp lại bằng UAV và đạn tấn công lượn - các loại vũ khí đã được sử dụng trên chiến trường Ukraine. Hai bên cũng tăng cường hoạt động tập trận, chia sẻ kỹ thuật và đẩy mạnh hợp tác dưới hình thức kín đáo, tránh thu hút sự chú ý quốc tế.