Doanh nhân Nguyễn Tử Quảng: 'Người Việt đủ sức làm Big Tech nếu được tháo gỡ cơ chế như... Khoán 10'

Trong quá trình vươn lên thành quốc gia phát triển, Việt Nam xác định khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực then chốt. Nhưng vấn đề quan trọng là cần khơi thông những điểm nghẽn, phát huy những tiềm năng còn bị "níu chân" bởi cơ chế.

Trao đổi với phóng viên Một Thế Giới về vấn đề này, ông Nguyễn Tử Quảng – người sáng lập Tập đoàn Bkav – cho rằng nếu lĩnh vực công nghệ được tháo gỡ như "Khoán 10" trong nông nghiệp trước đây, người Việt hoàn toàn có thể tạo ra những tập đoàn công nghệ lớn tầm cỡ thế giới.

Người Việt có tiềm năng lớn và năng lực về công nghệ

- Tại một diễn đàn mới đây, ông khẳng định người Việt Nam có tiềm năng rất lớn về công nghệ và con người, thậm chí doanh nghiệp Việt có thể trở thành các Big Tech tầm cỡ thế giới. Điều gì khiến ông có niềm tin như vậy?

- Ông Nguyễn Tử Quảng: Tôi bắt đầu làm phần mềm từ năm 1995 và đến nay đã có 30 năm trong lĩnh vực công nghệ. Tôi nghĩ rằng mình hiểu rõ năng lực công nghệ của người Việt Nam. Người Việt có tiềm năng và năng lực công nghệ không thua kém các quốc gia phát triển.

Về mặt sinh học, người Việt rất thông minh, điều này đã được thừa nhận và tổng kết qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Một ví dụ gần đây cho thấy vai trò của người Việt trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) là câu chuyện về ứng dụng ChatGPT. Dù đây là sản phẩm của OpenAI, nhưng người có vai trò quyết định tới thuật toán của chatbot này là một người Việt Nam - Lê Viết Quốc.

Quốc là một trong 4 người sáng lập ra Google Brain - nơi đứng sau tất cả các thành tựu trí tuệ nhân tạo của Google. Ngoài ra, Lương Minh Thắng - một nhà nghiên cứu gốc Việt khác - cũng từng làm việc tại Google Brain, đồng hành cùng Lê Viết Quốc trong nhiều công trình quan trọng.

Nếu so sánh việc tạo ra AI này như việc “tìm ra lửa” thì người Việt Nam chúng ta đã đóng góp một phần quan trọng trong việc “tìm ra lửa” cho nhân loại. Đây cũng là minh chứng rõ ràng cho việc người Việt hoàn toàn có năng lực để tham gia và dẫn dắt những đột phá công nghệ mang tầm toàn cầu.

- Nhưng có năng lực tốt mà Việt Nam chúng ta chưa có những sản phẩm công nghệ mang tầm thế giới là vì sao, thưa ông?

- Ông Nguyễn Tử Quảng: Tôi cho rằng năng lực làm sản phẩm của người Việt không thua kém thế giới. Cách đây 10 năm, chúng tôi ra mắt Bphone. Trên thế giới, chỉ có khoảng 5 quốc gia có thể làm được smartphone cao cấp như thế. Chúng ta hoàn toàn có thể đặt lên bàn cân so sánh với Apple, Samsung.

Chúng tôi ký hợp đồng với hơn 300 nhà cung ứng trên khắp thế giới, và Apple, Samsung cũng vậy, cũng hơn 300 nhà cung ứng… Nhưng phải thừa nhận như Bkav cũng chưa thể trở thành “Big Tech” thế giới, hay là các kỹ sư Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc “tìm ra lửa” như tôi vừa nói thì hiện nay vẫn là người làm thuê tại Google.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, trong đó có những rào cản cơ chế, thị trường nội địa bị bóp méo và sự cạnh tranh không bình đẳng của khu vực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) với doanh nghiệp tư nhân.

Bất bình đẳng giữa doanh nghiệp nhà nước và tư nhân

- Theo ông, tình trạng bất bình đẳng giữa DNNN và tư nhân trong lĩnh vực công nghệ thông tin hiện tại đang diễn ra thế nào?

- Ông Nguyễn Tử Quảng: Đây là một dạng bất bình đẳng mang tính "tự nhiên" vì không phải do ai cố tình tạo ra. Về bản chất, nó có thể lý giải theo góc nhìn khoa học và cơ chế vận hành của hệ thống.

Như tôi đã chia sẻ, trong lĩnh vực công nghệ thông tin, tại các tập đoàn lớn ở Việt Nam hiện nay như Viettel, VNPT... có những người đang làm việc từng là đồng nghiệp, học trò, hay có thể là nhân viên cũ của tôi.

Tuy nhiên, do đặc thù hoạt động theo cơ chế nhà nước, ví dụ như “tư duy nhiệm kỳ” hay nguyên tắc “không được phép lỗ” nên việc đầu tư mạnh hay chấp nhận rủi ro để đổi mới có thể gặp nhiều hạn chế. Điều này đôi khi khiến sản phẩm khó đạt được chất lượng, hay sức cạnh tranh không cao như ở các doanh nghiệp tư nhân, vốn linh hoạt và quyết liệt hơn trong đầu tư phát triển.

Từ đó, một dạng "bất bình đẳng tự nhiên” khác sẽ xuất hiện. Họ bán sản phẩm với giá "0 đồng" vì họ được trích lợi nhuận từ mảng Telecom bù sang. Với doanh nghiệp tư nhân thì việc trích lợi nhuận từ mảng này để đầu tư cạnh tranh sang mảng khác sẽ không phải là vấn đề. Nhưng với DNNN thì tài sản của nhà nước - tức là từ tiền thuế của dân, DNNN lại đem nguồn lực đó ra để cạnh tranh với tư nhân thì rất bất bình đẳng.

Điều này tạo ra một khoảng cách đáng kể về khả năng cạnh tranh trên thị trường, ngay cả khi sản phẩm của doanh nghiệp tư nhân có chất lượng tốt hơn.

Hơn thế nữa, ngay cả khi bán sản phẩm với giá "0 đồng” mà sản phẩm không đủ tốt thì người dùng cũng khó lòng chấp nhận. Tuy nhiên, khi đó, một dạng bất bình đẳng khác lại phát sinh.

Cụ thể, các DNNN thường có lợi thế trong việc tiếp cận các lãnh đạo cấp cao của những khách hàng lớn, như các cơ quan nhà nước, tập đoàn lớn hay thậm chí là các bộ, ngành. Đây đều là những khách hàng trọng yếu trong bất kỳ nền kinh tế nào, ở bất kỳ quốc gia nào, và có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp trong nước.

Ngay như ở Mỹ, khối Chính phủ cũng giúp cho những công ty như Microsoft, hay Google, hay Oracle… phát triển. Đấy là những khách hàng rất giá trị, bởi vì khối này ngoài chuyện họ có thể bỏ tiền ra thì họ sẵn sàng ứng dụng những công nghệ mới, những công nghệ tiên phong để giải quyết các bài toàn phức tạp. Điều đó sẽ làm cho các doanh nghiệp triển khai rất trưởng thành.

Nhưng trong thực tế tại Việt Nam hiện nay, các DNNN có thể dễ dàng nhận được sự ưu tiên hoặc hỗ trợ từ các bên này, và điều đó đôi khi dẫn đến việc các sản phẩm của doanh nghiệp tư nhân dù chất lượng tốt vẫn bị thay thế.

Tôi lại phải nói rõ thêm một lần nữa, sự “bất bình đẳng tự nhiên” lại xuất hiện trong câu chuyện này. Lý do là vì không phải các lãnh đạo cơ quan, tập đoàn nào cũng có nền tảng chuyên môn sâu về công nghệ thông tin, vì đó không phải chuyên môn của họ. Vì vậy, họ có xu hướng tin tưởng rằng sản phẩm của những đơn vị nhà nước lớn sẽ đáng tin cậy và chất lượng hơn. Ngoài yếu tố "nể nang" trong nội bộ, họ còn có niềm tin mặc định rằng "DNNN lớn thì sản phẩm tốt".

Tình trạng trên cứ âm thầm diễn ra sẽ triệt tiêu thị trường, tạo ra nguy cơ giết chết sáng tạo.

- Vậy hệ quả của tình trạng này là gì? Thưa ông?

- Ông Nguyễn Tử Quảng: Hệ quả là các công ty công nghệ tư nhân teo tóp lại, hoặc phải làm outsource (gia công) cho nước ngoài. Dù tạo ra doanh thu, nhưng cách làm này không đem lại giá trị gia tăng thực sự, cũng không thể giúp Việt Nam trở nên giàu có.

Tổng số nhân viên làm trong lĩnh vực công nghệ của DNNN chỉ có khoảng trên dưới 3.000 người, doanh số chỉ vài chục tỉ đến vài trăm tỉ đồng - bằng một công ty cỡ vừa của tư nhân. Trong khi phần còn lại là các công ty tư nhân, lực lượng lao động trong ngành công nghệ là 1,2 triệu người, nhưng vì sự cạnh tranh của vài nghìn người mà méo mó thị trường.

Trên thế giới, OpenAI hay Deepseek khi ra mắt chỉ có 40 nhân viên mà làm khuynh đảo cả thế giới. Giá trị của họ lập tức lên đến hàng chục, hàng trăm tỉ USD với mấy chục nhân viên (tất nhiên sau đó họ nâng lên hàng nghìn nhân viên). Việt Nam chúng ta cũng có thể làm được như vậy nếu có đủ môi trường.

Trong lĩnh vực công nghệ, nếu các DNNN cổ phần hóa, thoái vốn khỏi mảng công nghệ thông tin thì tôi tin rằng, sau 1 năm chúng ta sẽ có Big Tech vươn ra thế giới; thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Do đó, chúng ta cần một cuộc cải cách mạnh mẽ trong lĩnh vực công nghệ - tương tự như “Khoán 10”, từng tạo nên kỳ kích trong nông nghiệp - để giải phóng tiềm năng của doanh nghiệp tư nhân.

Nhìn lại lịch sử trong lĩnh vực nông nghiệp, Việt Nam đang từ 2 triệu hộ thiếu đói vào năm 1987 thì hơn 1 năm sau khi có “Khoán 10”, chúng ta đã xuất khẩu 1,2 triệu tấn lúa gạo và đứng thứ 3 thế giới, chỉ sau Thái Lan và Mỹ. Tức là chỉ bằng một văn bản, ngày hôm sau mọi thứ thay đổi và từ ngày đó đến giờ, chúng ta vẫn là nước xuất khẩu gạo đứng đầu thế giới, mà có thể nói là đó là lực lượng tư nhân vẫn đang làm ra điều đó.

Công – tư không “dẫm chân” nhau

- Ý kiến về việc cổ phần hóa DNNN trong lĩnh vực công nghệ thông tin nhằm tạo đột phá tăng trưởng là khá táo bạo. Ông đánh giá tính khả thi của đề xuất này như thế nào, và theo ông, cần làm thế nào để việc này hiệu quả, bởi thực tế quá trình cổ phần hóa DNNN lâu nay khá chậm chạp?

- Ông Nguyễn Tử Quảng: Việc cổ phần hóa, thoái vốn là cần thiết. Lâu nay cổ phần hóa các lĩnh vực đang diễn ra chậm là do chúng ta chưa có nền tảng lý luận thật chắc chắn, nên chưa thật quyết tâm. Khi chưa rõ mục đích thì sự quyết tâm khó có thể cao được. Nhưng nếu là vì đất nước, vì dân tộc và đây là cách duy nhất để có thể tăng trưởng 2 con số trong nhiều năm, là cách duy nhất để đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình như lời Tổng Bí thư Tô Lâm nói thì chúng ta cần phải thực hiện ngay.

Dĩ nhiên là tất cả những thứ khác cũng đều cần thiết và chúng ta đang làm. Nhưng điểm nghẽn và giải quyết điểm nghẽn là ở chỗ nào? Với nền tảng lý luận, với mục đích như vậy thì tôi tin rằng chỉ cần thực hiện việc cổ phần hóa, thoái vốn này thì sau 1 - 2 năm đất nước sẽ "bừng bừng khí thế".

Thực ra, nhiều người cứ nghĩ cổ phần hóa giống như tài sản vào tay tư nhân. Thế nhưng, tài sản cứ ở nước này thì nó đều là của dân tộc này. Mọi quốc gia đều thế.

Hôm trước, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng nói rằng tư nhân thì cũng là dân tộc, không có mất đi đâu cả. Chưa kể, chủ nghĩa xã hội thì “không bỏ ai lại phía sau”. Hầu hết các doanh nghiệp, đặc biệt các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp dân tộc đều rất nhân văn. Đặc thù của Việt Nam mình là như vậy, “lá lành đùm là rách”.

Vừa rồi, Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68 cũng được kỳ vọng là “Khoán 10”, tôi đánh giá rất cao, nhưng thấy vẫn còn thiếu một nghị quyết nữa, đó là nghị quyết về DNNN.

- Vậy theo ông, đâu là những nội dung quan trọng nhất cần điều chỉnh trong nghị quyết này để tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh?

- Ông Nguyễn Tử Quảng: Chúng ta đã có “bộ tứ chiến lược” là các nghị quyết rất tốt về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (Nghị quyết 57), hội nhập quốc tế (Nghị quyết 59), xây dựng và thực thi pháp luật (Nghị quyết 66), và phát triển kinh tế tư nhân (Nghị quyết 68). Tuy nhiên, chúng ta còn thiếu một vấn đề nữa là điều chỉnh mối quan hệ giữa DNNN và doanh nghiệp tư nhân.

Theo đó, cần tập trung vào việc những điều mà DNNN và doanh nghiệp tư nhân cần làm một cách khoa học; tránh tính trạng cạnh tranh, triệt tiêu nhau.

DNNN tập trung làm những việc liên quan tới an ninh quốc phòng hoặc những việc mang tính chất xã hội để đảm bảo sự phát triển và để "không bỏ ai lại phía sau". Còn doanh nghiệp tư nhân thì cứ để họ cạnh tranh trên một thị trường tự do, có sự điều tiết của Nhà nước và theo định hướng của Đảng, với những thứ mà nó quá bất bình đẳng.

Nghị quyết sẽ phải đặt ra những kế hoạch rất cụ thể và làm dứt điểm. Có được điều này thì ngay từ năm sau chúng ta sẽ tăng trưởng 2 con số một cách bền vững.

Tôi đã nói chuyện với nhiều lãnh đạo ở DNNN, họ cũng không muốn tình trạng cạnh tranh lẫn nhau như vậy. Nếu họ có một môi trường riêng để làm thì họ sẽ rất phát triển, vì năng lực của họ rất giỏi. Mỗi bên sẽ có khu vực riêng, có sứ mệnh riêng để phát triển.

Ngoài ra, không những không cạnh tranh nhau, nghị quyết còn cần đưa ra kế hoạch để các doanh nghiệp hỗ trợ nhau. Giống như ở Hàn Quốc hay Trung Quốc, họ đưa ra những thiết kế để DNNN sử dụng các sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp tư nhân và như vậy, sản phẩm không bị "chảy" ra nước ngoài, mà lại nâng nhau lên. Họ phân công rõ ai làm việc nấy.

Và để thực hiện điều trên thì cần vai trò của Nhà nước trong việc kiến tạo, phát triển. Có nghĩa là Nhà nước đặt ra những chương trình mục tiêu lớn và phân công DNNN và doanh nghiệp tư nhân cộng tác với nhau để tạo ra sức mạnh chung, một nền kinh tế tự chủ.

Nếu làm được tất cả những điều này, tôi tin chúng ta thực hiện được các mục tiêu mà Tổng Bí thư, Thủ tướng và cả hệ thống chính trị đang phấn đấu, cũng như là sẽ biến Việt Nam thành một cường quốc trên thế giới, sánh vai với các cường quốc như Bác Hồ từng mong đợi.

- Xin hỏi ông một câu riêng tư, sau hàng chục năm theo đuổi công nghệ, điều gì khiến ông vẫn kiên định với con đường này, bất chấp những thách thức không nhỏ từ thị trường lẫn cơ chế?

- Ông Nguyễn Tử Quảng: Từ khi tôi thành lập doanh nghiệp thì mục tiêu của Bkav là để làm tốt những việc KHCN mà xã hội cần chứ tôi không đặt ra làm kinh doanh thương mại đơn thuần. Thứ hai, là ngay từ những năm 2000, khi thành lập doanh nghiệp tôi thấy Việt Nam cũng thuộc top hàng đầu thế giới.

Nhìn lại lịch sử, dân tộc mình đã đánh bại những đế quốc hùng mạnh nhất thế giới như Pháp, Nhật, Mỹ... bằng trí tuệ, bằng sự kiên cường. Nhưng có điều trong thời bình với các hoạt động về kinh tế thì chúng ta chưa thể hiện được hết những ưu điểm đó.

Tôi tin là chúng ta dứt khoát làm được, phải làm được để xứng đáng với sự hy sinh của cha ông hàng nghìn năm trước. Thực tế thì tôi cũng đã chứng minh được nhiều điều trong số đó. Có thể là có những khó khăn khiến mình chưa đạt được mục đích như đã đặt ra ban đầu. Nhưng vì tôi có niềm tin sắt đá như thế nên tôi vẫn tin rằng tôi sẽ giải quyết được và vẫn bền bỉ theo đuổi đến cùng.

Trước đây thì tôi chưa hiểu được nó có vấn đề về quan hệ sản xuất như tôi đã nói ở trên. Tôi chỉ thấy là khó khăn thôi, và tôi vẫn tin rằng tôi sẽ giải quyết được. Rất là may khi có bài viết về quan hệ sản xuất của Tổng Bí thư Tô Lâm, tôi đã hoàn thiện lý luận và tôi càng vững tin hơn là chúng ta sẽ làm được.

- Nếu gửi một thông điệp thật ngắn gọn tới các nhà hoạch định chính sách, ông sẽ nói điều gì?

- Ông Nguyễn Tử Quảng: Tôi nghĩ là phải làm ngay việc ban hành nghị quyết về DNNN và cổ phần hóa, thoái vốn, ngay trong năm nay trong 2 lĩnh vực đó là công nghệ thông tin và du lịch. Với 3,7 triệu lao động trong hai lĩnh vực này mà được "cởi trói" thì năm nay chúng ta mới có thể có được mức tăng trưởng 8% và làm nền tảng để tăng trưởng hai con số trong những năm sau đó.

Tôi cũng đã trao đổi với một doanh nghiệp tư nhân lớn trong ngành du lịch, người đó cũng rất đồng tình và còn khẳng định chỉ cần riêng ngành du lịch thôi cũng đã tạo ra tăng trưởng 2 con số rồi.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!