Đạo diễn Xuân Phước kể chuyện làm phim trong kỷ nguyên công nghệ

Là đạo diễn gắn bó với điện ảnh và truyền hình suốt ba thập niên qua, Xuân Phước để lại dấu ấn qua hàng loạt tác phẩm trải dài nhiều thể loại. Sinh năm 1965, anh tốt nghiệp Khoa Đạo diễn, Trường Nghệ thuật sân khấu 2 (nay là Trường đại học Sân khấu và điện ảnh TP.HCM), sau đó tiếp tục công tác tại trường trong vai trò giảng viên chuyên ngành đạo diễn điện ảnh - truyền hình.

Ngay từ những năm đầu thập niên 2000, Xuân Phước đã ghi dấu ấn rõ nét trong lòng khán giả truyền hình qua những loạt phim dài tập như Hoa dại, Cái bóng bên chồng, Người nhà quê, Sáu mặt rubik, Ra giêng anh cưới em, Miền ảo vọng… Mỗi bộ phim là một lát cắt đời sống xã hội được anh kể bằng giọng điệu gần gũi, mộc mạc nhưng không kém phần tinh tế. Chính phong cách ấy đã góp phần định hình diện mạo đặc trưng cho phim truyền hình Việt trong giai đoạn bản địa hóa nội dung phát triển mạnh mẽ.

Bên cạnh phim truyện, Xuân Phước còn đạo diễn hơn 2.000 MV ca nhạc, hàng trăm vở cải lương video và nhiều chương trình sân khấu lớn nhỏ, thể hiện tinh thần lao động bền bỉ và khả năng thích ứng linh hoạt với nhiều loại hình nghệ thuật.

Không dừng lại làm phim truyền thống, đạo diễn Xuân Phước là một trong số ít những người làm nghề lâu năm luôn chủ động tiếp cận và thử nghiệm các công nghệ làm phim mới. Anh tìm đến Virtual Production để tiết kiệm chi phí trường quay, làm chủ camera cloud-based để rút ngắn thời gian sản xuất, thử nghiệm AI trong hậu kỳ để nâng cao hiệu quả xử lý hình ảnh. Với anh, công nghệ không chỉ là công cụ, mà còn là người bạn đồng hành giúp sáng tạo được mở rộng mà không đánh mất cảm xúc.

Xuân Phước cũng là một trong những đạo diễn Việt Nam hiếm hoi được mời tham dự NAB Show – Triển lãm quốc tế do Hiệp hội Phát thanh, truyền hình quốc gia Mỹ tổ chức tại Las Vegas. Đây là sự kiện công nghệ truyền thông và điện ảnh lớn nhất thế giới, nơi quy tụ những xu hướng tiên phong trong lĩnh vực sản xuất phim ảnh, từ kỹ thuật dựng cảnh ảo bằng Unreal Engine, thiết kế âm thanh lập thể đến những ứng dụng AI toàn diện trong chuỗi hậu kỳ. Với sự quan tâm đặc biệt đến các công nghệ này, anh không chỉ quan sát mà còn chủ động tìm cách ứng dụng chúng vào môi trường làm phim tại Việt Nam theo cách linh hoạt và hiệu quả nhất.

Phóng viên Một Thế Giới đã có cuộc trò chuyện với đạo diễn Xuân Phước xoay quanh một câu hỏi lớn: Công nghệ điện ảnh đang thay đổi ngành làm phim Việt như thế nào, và đâu là giới hạn không nên vượt qua?

- Anh có thể chia sẻ kỷ niệm đáng nhớ trong quá trình làm phim, mà ở đó công nghệ đã tạo ra sự thay đổi rõ rệt không?

- Đạo diễn Xuân Phước: Một kỷ niệm gần đây là khi tôi thực hiện phân cảnh trong một series cổ tích dành cho thiếu nhi. Trước đây, với những bối cảnh như vậy, đoàn phim thường phải di chuyển đến rừng, dựng cảnh thủ công, canh sáng tự nhiên, và luôn chịu rủi ro từ thời tiết hoặc điều kiện ngoại cảnh. Nhưng lần này, tôi áp dụng công nghệ LED wall , một công nghệ tôi tiếp cận tại NAB Show ở Las Vegas. Ngay trong phim trường, chúng tôi tái hiện trọn vẹn không gian cổ tích, với ánh sáng, màu sắc và chuyển động được kiểm soát chính xác đến từng chi tiết.

Điều tuyệt vời là toàn bộ cảnh quay được kết nối qua hệ thống camera cloud based. Ê kíp hậu kỳ ở TP.HCM có thể theo dõi trực tiếp hình ảnh khi tôi đang quay tại một địa điểm xa. Điều đó giúp tiết kiệm thời gian, điều chỉnh ngay nếu cần, và đặc biệt là giữ được cảm xúc liền mạch cho diễn viên. Từ một trải nghiệm tại hội chợ thiết bị quốc tế, tôi đã mang công nghệ ấy về áp dụng vào bối cảnh Việt Nam và hiệu quả mang lại rất rõ rệt.

- So với thời điểm mới bước vào nghề, điều gì trong quy trình làm phim khiến anh cảm nhận rõ nhất sự khác biệt nhờ công nghệ?

- Đạo diễn Xuân Phước: Sự khác biệt lớn nhất nằm ở tốc độ và khả năng làm chủ quy trình sáng tạo. Thời kỳ đầu, khi còn quay phim nhựa 35mm, để có một cú máy hoàn chỉnh, tôi phải chờ cả tuần để tráng phim và dựng bản nháp. Sau này, khi chuyển sang kỹ thuật số, việc hậu kỳ có phần nhanh hơn nhưng vẫn còn nhiều khâu rườm rà.

Ngày nay, chỉ cần vài phút sau cảnh quay là tôi đã có thể xem lại footage, chỉnh sửa hoặc thay đổi ngay tại chỗ. Nhờ công nghệ, tôi có thể dựng thử, thử nhạc nền, thay đổi ánh sáng giả lập… và đặc biệt là không bị động như trước đây. Đạo diễn ngày nay không chỉ dừng lại ở việc dàn dựng và chỉ đạo diễn xuất, mà còn phải hiểu về real time rendering, AI chỉnh màu, hệ thống camera tracking, thậm chí cả motion capture nếu muốn vươn ra thị trường quốc tế. Công nghệ đã mở rộng phạm vi kiểm soát và sáng tạo của người làm phim. Đó là điều tôi cảm nhận rõ nhất.

- Công nghệ đã ảnh hưởng như thế nào đến vai trò và áp lực của một đạo diễn, có giúp công việc nhẹ hơn hay đôi khi lại gây ra áp lực mới, thưa anh?

- Đạo diễn Xuân Phước: Công nghệ là một người bạn rất đặc biệt, nó giúp tôi làm việc hiệu quả hơn nhưng cũng không cho phép tôi ngừng học hỏi. Trước đây, khán giả xem phim đơn thuần để giải trí. Nay họ quan sát kỹ từng chi tiết: cách dựng cảnh, bố cục hình ảnh, hiệu ứng thị giác... và đem so sánh với phim của các nền điện ảnh lớn.

Vì vậy, vai trò của đạo diễn ngày càng nặng hơn. Tôi không thể chỉ biết đạo diễn diễn xuất, mà còn phải làm việc với bộ phận kỹ thuật như một chuyên gia. Tôi phải hiểu về AI hậu kỳ, về khả năng dựng không gian ảo, về cách dữ liệu người xem ảnh hưởng đến cách kể chuyện. Tôi luôn nói với đồng nghiệp: đạo diễn ngày nay không chỉ là người dẫn dắt diễn viên, mà còn là người điều phối công nghệ để làm bật lên tinh thần của bộ phim. Tôi xem các kỳ NAB Show như một “trường học di động”, nơi tôi tự làm mới tư duy, tự cập nhật mình để không bị bỏ lại phía sau.

- Có công cụ hoặc kỹ thuật công nghệ nào mà anh đánh giá là thực sự thay đổi cuộc chơi trong nghề làm phim hiện nay?

- Đạo diễn Xuân Phước: Tôi nghĩ có hai thứ đang định hình lại toàn bộ ngành sản xuất phim: Virtual Production và trí tuệ nhân tạo (AI).

Virtual Productio, đặc biệt là LED stage, cho phép tôi tái hiện cả thế giới cổ xưa, tương lai, hay giả tưởng ngay trong một phim trường kín. Điều này tiết kiệm rất nhiều chi phí di chuyển, dựng bối cảnh, và quan trọng là kiểm soát được ánh sáng, khung hình và cảm xúc trong mọi tình huống.

Còn AI thì đang dần trở thành một cộng sự thầm lặng. Tôi dùng AI để đọc kịch bản, phân tích cấu trúc nội dung, gợi ý nhịp dựng, thậm chí dự đoán phản ứng của khán giả dựa trên dữ liệu trước đó. Tất nhiên, không phải lúc nào AI cũng đúng, nhưng nó giúp tôi tiết kiệm được rất nhiều thời gian trong giai đoạn tiền kỳ và hậu kỳ. Khi đạo diễn biết cách hợp tác với công nghệ, thì bộ phim sẽ được nâng lên một tầng cao mới , vừa chuẩn xác về mặt kỹ thuật, vừa dồi dào về cảm xúc.

- Anh đã từng có cơ hội tiếp cận công nghệ làm phim của thế giới qua những dịp nào? Có trải nghiệm nào khiến anh nhớ mãi?

- Đạo diễn Xuân Phước: Tôi tham dự NAB Show tại Mỹ hầu như mỗi năm. Đây là nơi quy tụ những xu hướng công nghệ làm phim mới nhất trên thế giới, từ thiết bị máy quay, phần mềm dựng phim, cho đến các giải pháp sản xuất ảo và trí tuệ nhân tạo. Những lần tham gia hội chợ này, tôi luôn cảm giác như được bước vào tương lai của điện ảnh.

Có một năm, tôi được chứng kiến quá trình quay phim bằng hệ thống LED wall kết hợp với camera tracking. Nhân vật đứng yên tại chỗ, nhưng cả không gian phía sau lại chuyển động theo nhịp diễn và góc máy, tạo cảm giác họ đang thực sự di chuyển trong một thế giới ba chiều sống động. Đó là khoảnh khắc tôi chợt nhận ra: phim ảnh hiện đại không chỉ dừng lại ở việc “ghi lại hiện thực”, mà đã chuyển sang “tạo dựng hiện thực” bằng cảm xúc, bằng trí tưởng tượng và bằng công nghệ.

- Theo anh, sự khác biệt lớn nhất giữa công nghệ làm phim ở Việt Nam và ở các nền điện ảnh phát triển là gì?

- Đạo diễn Xuân Phước: Tôi cho rằng khác biệt không nằm ở thiết bị, mà nằm ở cách chúng ta tư duy quy trình sản xuất. Thiết bị hiện nay Việt Nam hoàn toàn có thể tiếp cận, nếu không mua thì cũng có thể thuê, thậm chí nhập về nhanh chóng. Nhưng vấn đề là cách phối hợp các bộ phận và khả năng tích hợp công nghệ vào từ đầu quy trình mới là điều tạo nên sự khác biệt.

Ở Hollywood (Mỹ), Hàn Quốc hay các nền điện ảnh lớn, họ có cả hệ sinh thái làm phim số hóa rất rõ ràng. Ngay từ giai đoạn viết kịch bản, họ đã có pre visualization (dựng hình 3D sơ bộ), có hệ thống làm việc trên cloud giữa các bộ phận biên kịch, quay phim, thiết kế bối cảnh và hậu kỳ. Đặc biệt, họ sử dụng dữ liệu lớn (big data) để phân tích hành vi người xem, từ đó đưa ra các quyết định sáng tạo phù hợp.

Ở Việt Nam, chúng ta thường chỉ áp dụng công nghệ ở giai đoạn giữa hoặc cuối, như khi dựng hậu kỳ hoặc thêm kỹ xảo. Điều này khiến quy trình thiếu sự đồng bộ và không phát huy được hết tiềm năng của công nghệ. Muốn rút ngắn khoảng cách, chúng ta phải thay đổi từ tư duy: làm phim là một hệ thống, và công nghệ cần được lồng ghép từ khâu đầu tiên chứ không phải chỉ đến sau cùng mới “vá lỗi”.

- Có người cho rằng công nghệ đang giết chết cảm xúc điện ảnh. Là người làm nghề lâu năm, anh có đồng tình không?

- Đạo diễn Xuân Phước: Tôi không nghĩ công nghệ là thủ phạm khiến cảm xúc điện ảnh mai một. Vấn đề nằm ở cách con người sử dụng công nghệ. Một ánh mắt đau đáu, một khoảnh khắc nín lặng hay một nhịp thở nghẹn ngào , đó mới là thứ khiến khán giả rung động. Những thứ đó không bao giờ đến từ CGI hay kỹ xảo hiện đại.

Công nghệ chỉ là lớp nền giúp người làm phim kể câu chuyện một cách hiệu quả hơn, chứ không thể thay thế cảm xúc. Nếu dùng đúng, công nghệ sẽ làm nổi bật cảm xúc. Nhưng nếu dùng sai, nó dễ khiến bộ phim trở nên phô trương, nặng về thị giác mà thiếu chiều sâu. Tôi vẫn tin rằng một cảnh hai người ngồi đối thoại, ánh sáng phù hợp, nhịp thoại tinh tế... có thể chạm đến trái tim khán giả hơn cả một trận chiến mãn nhãn do máy tính dựng nên.

- Trong vai trò đạo diễn và giảng viên, anh có lời khuyên nào cho lớp trẻ đang quá lệ thuộc vào kỹ xảo, AI, hậu kỳ ảo mà xem nhẹ kịch bản và diễn xuất?

- Đạo diễn Xuân Phước: Tôi luôn nhắc các bạn trẻ sinh viên của trường rằng: kỹ xảo chỉ là phần trình bày đẹp mắt, còn cốt truyện và cảm xúc mới là phần khiến khán giả muốn ở lại với bộ phim. Một bộ phim giỏi kỹ xảo mà kịch bản lỏng lẻo, nhân vật mờ nhạt thì cũng chỉ là lớp vỏ rỗng.

Tôi khuyên các bạn hãy bắt đầu từ những điều căn bản nhất: hãy tập viết một cảnh phim thật hay chỉ với hai nhân vật, một bối cảnh đơn giản, không kỹ xảo. Làm sao để người xem vẫn chăm chú theo dõi từng lời thoại, từng cử chỉ. Khi đã làm chủ được điều đó, bạn mới thực sự sẵn sàng sử dụng công nghệ như một phương tiện nâng đỡ, chứ không phải để che lấp sự thiếu hụt về nội dung.

Tôi tin rằng công nghệ sẽ đưa điện ảnh Việt Nam tiến xa, nhưng chỉ khi nó được đặt đúng vị trí: là công cụ, chứ không phải linh hồn của tác phẩm.

- Cảm ơn đạo diễn Xuân Phước!