Châu Âu không nhân nhượng trong thi hành Đạo luật AI

Các công ty như Alphabet (công ty mẹ của Google), Meta (công ty mẹ của Facebook) cùng một số doanh nghiệp Mỹ khác, cũng như các công ty châu Âu như Mistral và ASML, trong những ngày gần đây đã kêu gọi Ủy ban châu Âu hoãn thi hành Đạo luật AI trong vài năm.

Tuy nhiên, người phát ngôn của Ủy ban, ông Thomas Regnier, khẳng định: "Quả thật tôi đã thấy rất nhiều bài báo, rất nhiều bức thư và phát ngôn liên quan đến Đạo luật AI. "Hãy để tôi nói thật rõ ràng: sẽ không có việc dừng lại. Không có thời gian ân hạn. Cũng không có bất kỳ sự tạm hoãn nào cả".

Ông nhấn mạnh: "Chúng tôi có những thời hạn pháp lý đã được quy định trong văn bản luật. Một số điều khoản đã bắt đầu có hiệu lực từ tháng 2, các nghĩa vụ liên quan đến mô hình AI đa năng sẽ bắt đầu từ tháng 8 và đến năm sau, các nghĩa vụ đối với mô hình AI có rủi ro cao sẽ bắt đầu vào tháng 8.2026".

Ủy ban châu Âu cho biết họ có kế hoạch đề xuất các bước đơn giản hóa quy định số vào cuối năm nay, chẳng hạn như giảm bớt yêu cầu báo cáo đối với các doanh nghiệp nhỏ.

Một số công ty đã bày tỏ lo ngại về chi phí tuân thủ và các yêu cầu nghiêm ngặt của luật AI, vốn nhằm đặt ra hàng rào an toàn cho một công nghệ đang đóng vai trò then chốt trong nhiều lĩnh vực kinh tế – lĩnh vực hiện đang do Mỹ và Trung Quốc dẫn đầu.

Lộ trình pháp lý của Đạo luật AI tại EU

Đạo luật AI đã được thông qua và có hiệu lực theo từng giai đoạn, với các mốc thời gian cụ thể cho từng nhóm quy định:

Tháng 2.2025: Các điều khoản chung của Đạo luật AI đã chính thức có hiệu lực. Đây là giai đoạn đầu tiên, thiết lập khuôn khổ cơ bản cho luật.

Tháng 8.2025: Các nghĩa vụ đối với mô hình AI đa năng (General Purpose AI Models - GPAI) sẽ bắt đầu có hiệu lực. Điều này bao gồm các mô hình nền tảng mạnh mẽ như GPT-4 của OpenAI và Gemini của Google, cũng như các mô hình khác từ Meta, Mistral... Các nhà phát triển những mô hình này sẽ phải tuân thủ các yêu cầu về minh bạch, quản lý rủi ro và an toàn.

Tháng 8.2026: Các nghĩa vụ cho hệ thống AI rủi ro cao (High-Risk AI Systems) sẽ chính thức có hiệu lực. Đây là giai đoạn quan trọng nhất, nhắm vào các ứng dụng AI có thể gây ra rủi ro đáng kể cho quyền cơ bản, an toàn hoặc sức khỏe của con người. Các lĩnh vực này bao gồm: AI trong các hệ thống cơ sở hạ tầng quan trọng (ví dụ: quản lý giao thông, năng lượng); AI được sử dụng trong giáo dục hoặc quản lý nguồn nhân lực (ví dụ: tuyển dụng, đánh giá nhân viên); AI trong các dịch vụ công cộng hoặc quản lý di cư; AI trong thực thi pháp luật và tư pháp; AI trong y tế và thiết bị y tế.

Các nhà cung cấp và triển khai các hệ thống này sẽ phải tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt về đánh giá sự phù hợp, quản lý rủi ro, giám sát của con người, tính minh bạch và độ chính xác.

Các ảnh hưởng chính

Việc EU kiên quyết không lùi bước trong việc triển khai Đạo luật AI sẽ tạo ra nhiều ảnh hưởng quan trọng:

Đối với các công ty công nghệ lớn (Google, Meta, OpenAI...)

Tăng chi phí tuân thủ: Đây là mối lo ngại lớn nhất được các công ty bày tỏ. Việc phải điều chỉnh sản phẩm, quy trình và hệ thống để đáp ứng các yêu cầu phức tạp về minh bạch, quản lý rủi ro, an toàn và ghi chép dữ liệu sẽ đòi hỏi đầu tư lớn về tài chính và nhân lực.

Rào cản gia nhập thị trường EU: Các công ty mới muốn thâm nhập thị trường EU sẽ phải đảm bảo sản phẩm AI của họ tuân thủ các quy định ngay từ đầu, tạo ra một rào cản nhất định.

Tác động đến sự đổi mới: Một số công ty lo ngại rằng các quy định quá khắt khe có thể kìm hãm tốc độ đổi mới, đặc biệt là trong lĩnh vực AI rủi ro cao hoặc các mô hình đa năng.

Thay đổi chiến lược phát triển AI: Các công ty có thể phải điều chỉnh cách họ phát triển và triển khai AI, tập trung nhiều hơn vào các khía cạnh an toàn, đáng tin cậy và minh bạch ngay từ giai đoạn thiết kế ("AI by design").

Cạnh tranh toàn cầu: Với việc EU đi trước trong quy định, các công ty Mỹ và Trung Quốc có thể cảm thấy bất lợi hơn so với các đối thủ ở khu vực khác, đặc biệt nếu họ phải phát triển các phiên bản AI riêng biệt để tuân thủ quy định của EU.

Đối với các công ty nhỏ và Startup

Thách thức về tài nguyên: Mặc dù EC có kế hoạch đơn giản hóa các nghĩa vụ báo cáo cho các công ty nhỏ hơn, nhưng việc tuân thủ các quy định cơ bản của Đạo luật AI vẫn có thể là một gánh nặng đáng kể về tài nguyên cho các startup và doanh nghiệp nhỏ vốn có ngân sách hạn chế.

Cơ hội thích nghi: Các startup có thể tìm thấy cơ hội trong việc phát triển các giải pháp và dịch vụ giúp các công ty khác tuân thủ Đạo luật AI, hoặc tạo ra các sản phẩm AI được thiết kế "an toàn theo mặc định" ngay từ đầu.

Đối với người dùng và xã hội

Tăng cường bảo vệ người dùng: Đây là mục tiêu chính của Đạo luật AI. Người dùng sẽ được bảo vệ tốt hơn khỏi các rủi ro tiềm ẩn của AI, đặc biệt là trong các ứng dụng rủi ro cao như y tế hay thực thi pháp luật.

Minh bạch và có trách nhiệm hơn: Các công ty sẽ buộc phải minh bạch hơn về cách thức hoạt động của các hệ thống AI, bao gồm cả dữ liệu được sử dụng và các giả định được đưa ra. Điều này giúp nâng cao trách nhiệm giải trình của các nhà phát triển.

Xây dựng niềm tin: Bằng cách thiết lập các tiêu chuẩn an toàn và đạo đức, EU hy vọng sẽ xây dựng niềm tin của công chúng vào AI, thúc đẩy việc chấp nhận và ứng dụng công nghệ này một cách bền vững.

Đạo đức AI: Đạo luật AI của EU tập trung vào các nguyên tắc đạo đức, đảm bảo AI phục vụ lợi ích con người và không xâm phạm quyền cơ bản.

Đối với bối cảnh quản lý AI toàn cầu

Thiết lập tiêu chuẩn vàng (Brussels Effect): EU đã từng thành công trong việc thiết lập các tiêu chuẩn toàn cầu cho quyền riêng tư dữ liệu với GDPR. Đạo luật AI có thể tạo ra hiệu ứng tương tự, buộc các công ty hoạt động trên toàn cầu phải tuân thủ các tiêu chuẩn của EU nếu muốn tiếp cận thị trường lớn này, từ đó ảnh hưởng đến cách AI được quản lý trên toàn thế giới.

Mô hình cho các quốc gia khác: Nhiều quốc gia và khu vực khác trên thế giới đang theo dõi chặt chẽ cách EU triển khai Đạo luật AI. Nó có thể trở thành một mô hình hoặc nguồn cảm hứng cho việc xây dựng luật AI ở những nơi khác.

Khuyến khích hợp tác quốc tế: Việc các quy định có thể chồng chéo hoặc khác biệt giữa các khu vực có thể thúc đẩy nhu cầu hợp tác quốc tế trong việc hài hòa hóa các tiêu chuẩn quản lý AI.