Cần làm gì để giải quyết đầu ra cho trái sầu riêng?

Nhà nông học nói gì?

Trao đổi với TS Bùi Thanh Liêm, nguyên Trưởng phòng Nông nghiệp – Môi trường huyện Chợ Lách (tỉnh Bến Tre), về vấn đề khó khăn trong xuất khẩu sầu riêng hiện nay và cách nào để giải quyết vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm trong xuất khẩu trái cây, ông cho rằng: "Thông tin trái sầu riêng nhiễm chất cadimi và chất vàng O đang là vấn đề thời sự. Hai chất này trước nay mình không quan tâm, nay khi Trung quốc họ kiểm tra và xem đây là vấn đề thì mình mới đặc biệt quan tâm".

Thực ra, cadimi là một kim loại nặng có công thức hóa học là Cd, tương đối hiếm, mềm, màu trắng ánh xanh. Cadimi ít khi tồn tại dưới dạng tinh chất mà thường kết hợp với các nguyên tố khác tạo thành các hợp chất như cadimi oxit, cadimi clorua, cadimi sunfua, cadimi sunfat. Cadimi có mặt trong thiên nhiên cùng với các hợp chất của kẽm và photpho nhưng không giống các dưỡng chất này, cadimi được cho là chất không cần thiết cho sự sống. Thực ra, ngay cả trong phân bón chúng ta sử dụng cũng có tạp chất cadimi, chính vì thế trong đất trồng cây lâu năm từ phân bón, từ hoạt động kinh tế của con người làm cho đất và nước nhiễm cadimi…

Theo giới khoa học, sản xuất cadimi thương mại bắt đầu vào đầu thế kỷ 20. Ban đầu cadimi được dùng chủ yếu trong mạ điện, nhưng đến những năm 1960 cadimi được sử dụng trong sản xuất pin niken-cadimi. Ngoài ra, cadimi còn được sử dụng trong những loại nước sơn trong kỹ nghệ làm đồ sứ, chén dĩa… Tóm lại, cadimi có rất nhiều trong đất, trong nước và không khí…

Theo TS Bùi Thanh Liêm, quy trình canh tác của nông dân ở Việt Nam không kiểm soát các khoáng chất trong tự nhiên, nhưng nay chúng ta bắt đầu kiểm soát cadimi, nhất là đối với trái cây sầu riêng xuất khẩu. Trong vấn đề này, Nhà nước đã vào cuộc và người trồng sầu riêng cũng bắt đầu quan tâm thực sự.

Vấn đề kiểm soát an toàn vệ sinh trái cây xuất khẩu quan trọng nhất là phải làm thực chất, Nhà nước và dân phải làm thực chất thì mới giảm dần hàm lượng cadimi trong canh tác sầu riêng xuống dưới mức cho phép đối với trái sầu riêng xuất khẩu. Trong đó, Nhà nước chỉ đạo ngành nông nghiệp và công thương làm gì, với cán bộ bảo vệ thực vật hướng dẫn dân trồng sầu riêng cách sử dụng phân bón và những hoạt động hạn chế thấp nhất trong đất, nước nhiễm cadami. Từng bước giảm cadimi trong phân bón và hóa chất đối với cây trồng, hạn chế từng bước cadimi nhiễm cây và trái sầu riêng.

Điểm quan trọng thứ hai là "phải thật thà": Thật thà trong canh tác, thật thà trong thu mua xuất khẩu; nghiêm túc trong kiểm nghiệm sản phẩm, mã số vùng trồng, không xuề xòa cho qua trong kiểm nghiệm và đóng hàng xuất khẩu; không sử dụng chất vàng O trong tạo ra sản phẩm đẹp và đồng bộ trong xuất khẩu nông sản nhất là trái sầu riêng. Thời gian qua, do thị trường xuất khẩu sầu riêng bùng nổ, nhiều thương lái và những người thu gom hàng xuất khẩu đã thu mua từ nhiều nguồn và đôi khi làm ăn không thật thà. Đó là những việc phải sớm chấn chỉnh nếu muốn kinh doanh trái cây xuất khẩu bền vững.

Với nông dân Việt Nam hiện nay, khi xuất hiện một loại nông sản xuất khẩu tỉ đô, người nông dân ào ạt trồng loại cây đó bằng mọi giá, ngành nông nghiệp cũng bó tay khó cản bước. Rồi quy trình trồng, quy trình thu mua, đóng gói, xuất khẩu khi thị trường hút hàng rất khó kiểm soát. Cây sầu riêng là một điểm hình. Đừng để cây sầu riêng trở thành “cây bạo phát bạo tàn”. Con đường phía trước của nông sản Việt Nam rất sáng sủa nếu chúng ta kiên trì, trồng trọt, sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn VietGap; đảm bảo mã số vùng trồng, canh tác theo hướng sản phẩm xanh, sạch, an toàn cho mọi người.

Xuất khẩu sầu riêng suy giảm

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, tính đến nay, tổng diện tích sầu riêng trên cả nước ước đạt khoảng 151 ngàn héc-ta. Diện tích sầu riêng tăng nóng, chạy theo số lượng trong khi chất lượng chưa được chú trọng tương xứng sẽ xuất hiện nhiều rủi ro như: chất lượng cây giống, chất lượng trái sầu riêng; diện tích sầu riêng được cấp mã số vùng trồng xuất khẩu hiện quá thấp so với tổng diện tích cây sầu riêng; thêm nữa, sự phụ thuộc quá lớn của sần riêng vào thị trường Trung Quốc tiềm ẩn nhiều rủi ro do mất cân đối giữa cung - cầu.

Năm 2024, xuất khẩu sầu riêng đạt khoảng 3,2 tỉ USD, chiếm gần một nửa kim ngạch xuất khẩu rau quả của cả nước. Đây là con số kỷ lục từ trước đến nay, trong đó hơn 90% sầu riêng xuất khẩu của Việt Nam là sang thị trường Trung Quốc.

Trong 2 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng sụt giảm mạnh so với cùng kỳ năm 2024. Cho đến cuối tháng 4.2025 chưa có số thống kê mới về sầu riêng xuất khẩu nhưng chắc chắn là xuất khẩu rất thấp. Nguyên nhân do các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc, siết chặt các quy định kiểm định và an toàn thực phẩm. Đây là tiếng chuông cảnh báo về những rủi ro khi nông dân đua nhau trồng sầu riêng mà chưa chú trọng đến chất lượng và yêu cầu của thị trường.

Chỉ đạo của Thủ tướng về sầu riêng xuất khẩu

Trước những khó khăn phát sinh trong xuất khẩu sầu riêng, ảnh hưởng đến giá trị và thị phần quốc tế Phó thủ tướng Trần Hồng Hà vừa ký Công điện số 71/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về một số nhiệm vụ thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu sầu riêng bền vững.

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tập trung triển khai loạt giải pháp đồng bộ nhằm thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu sầu riêng ổn định, bền vững… Công điện nêu rõ: "Sầu riêng là một trong những mặt hàng nông sản có tốc độ tăng trưởng nhanh và giá trị xuất khẩu cao của Việt Nam, đóng góp quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu rau quả của cả nước. Tuy nhiên, thời gian vừa qua việc xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam ở một số thời điểm gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến quy mô xuất khẩu, giá trị gia tăng, lợi nhuận của người sản xuất và doanh nghiệp xuất khẩu".

Nguyên nhân chính là do một số quốc gia đã áp dụng thêm một số biện pháp kiểm soát bổ sung đối với sầu riêng xuất khẩu của Việt Nam. Đồng thời, biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng phức tạp; tình trạng mở rộng, gia tăng nhanh diện tích sầu riêng tại một số địa phương đang tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành hàng sầu riêng.

Triển khai chương trình giám sát chặt chẽ việc cấp và quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, kiểm dịch từ gốc. Phối hợp với địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội xây dựng chuỗi liên kết bền vững, đa dạng hóa sản phẩm, thị trường, xây dựng thương hiệu và hệ thống truy xuất nguồn gốc chặt chẽ.

Thủ tướng chỉ đạo các bộ ngành: Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường; Bộ Tài Chính, Bộ Công an và tất cả các địa phương có diện tích trồng sầu riêng lớn phối hợp chặc chẽ với nhau để củng cố chất lượng sầu riêng xuất khẩu đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và xuất khẩu hiệu quả. Hy vọng với các biện pháp đồng bộ từ sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ xuất khẩu sầu riêng sẽ sớm khởi sắc và hiệu quả.