Bị AI cạnh tranh, các nghệ sĩ ngày càng khó sống

Kỷ nguyên nền tảng số đang "tàn nhẫn" với giới nghệ sĩ?

Mặc dù các nền tảng như Spotify và Apple Music giúp người nghe tiếp cận nghệ sĩ yêu thích dễ dàng hơn bao giờ hết, các thuật toán và hợp đồng ẩn sau các ứng dụng này lại khắc nghiệt, chỉ trả cho nghệ sĩ những khoản tiền cực kỳ ít ỏi cho mỗi lượt nghe. Dù giá trị của Spotify đã tăng gấp ba lần trong đại dịch COVID-19, số lượng nghệ sĩ đủ điều kiện nhận tiền bản quyền lại ngày càng ít đi – chưa nói đến việc số tiền đó vốn đã rất thấp.

Giờ đây, làn sóng AI tạo sinh đang khiến các nghệ sĩ thật sự bị đẩy ra rìa, khi chính các thuật toán âm nhạc này ngập tràn các sản phẩm âm nhạc rác do máy tạo ra.

“Lo-fi” đang bị AI xâm chiếm như thế nào?

Thể loại "lo-fi" – vốn nổi lên từ những năm 2010, thời kỳ hỗn loạn thuật toán nhưng chưa rõ rệt – đang dần trở thành “bãi rác beat” do AI tạo ra tràn lan.

Lo-fi là thể loại nhạc mơ màng, nhẹ nhàng, thường được phát liên tục nhiều giờ trên YouTube kèm theo các video hoài cổ phát lặp. Người yêu nhạc lo-fi có các cộng đồng, gắn bó, chia sẻ kỹ thuật, gợi ý track mới trên mạng xã hội và các nhóm chat.

Tuy nhiên, các nghệ sĩ hiện nay đang mất dần cơ hội nhận tiền bản quyền và hợp đồng sản xuất, vì không còn phân biệt được đâu là track do người sáng tác, đâu là do thuật toán sinh ra. Nhiều người đã rút khỏi cộng đồng lo-fi, cho rằng thể loại này đã bị AI “nuốt chửng”.

Nghệ sĩ beat Mia Eden chia sẻ: “Trước đây, bạn stream một bài trên Spotify hay Apple, bạn gần như chắc chắn là bạn cũng follow họ trên Instagram hoặc từng trò chuyện với họ trên Discord vì cộng đồng quá gắn bó. Giờ thì mọi thứ vô danh quá — có thể đây là một nghệ sĩ thật không thích lộ diện, hoặc cũng có thể là… máy. Bạn không còn phân biệt được nữa. Và tôi dám chắc hơn nửa số đó là AI rồi”.

Không chỉ lo-fi, AI còn "nhúng tay" vào các loại nhạc khác

Lo-fi không phải là thể loại duy nhất bị "ô nhiễm". Tuần này, người dùng mạng xã hội đã phát hiện một "ban nhạc indie rock" tên là The Velvet Sundown có vẻ hoàn toàn do AI tạo ra.

“Ban nhạc” này có trên 750.000 lượt nghe mỗi tháng nhưng không có bất kỳ hoạt động nào ngoài mạng xã hội. Tất cả các sản phẩm – từ ảnh nhóm, bìa album cho đến âm nhạc – đều có dấu hiệu rõ ràng do GenAI tạo ra.

Tên bài hát thì na ná với các bản hit nổi tiếng, như Dust on the Wind, nghe giống hệt Dust in the Wind của Kansas. Ngay cả tên ban nhạc The Velvet Sundown cũng bắt chước đầy tinh vi The Velvet Underground của Lou Reed - một cái tên có lẽ đang bị khai thác bởi những người điều khiển bot đầy toan tính.

Thậm chí, khi tìm “The Velvet” trên Spotify, Sundown lại hiện lên đầu, còn Underground bị đẩy xuống dưới. Sau những phủ nhận ban đầu, người tạo ra nhóm này đã thừa nhận tất cả là sản phẩm của AI.

Thu nhập tụt dốc, nghệ sĩ rơi vào khủng hoảng

Alex Reade, một nghệ sĩ người Anh phát hành nhạc dưới cái tên Project AER, từng có tài khoản Spotify đạt 2 triệu lượt nghe mỗi tháng. Giờ đây, con số đó tụt xuống còn dưới 500.000.

Có được 2 triệu lượt nghe tương đương khoảng 7.600 USD – chưa kể các chi phí khác. Một khoản thu nhập lớn như vậy mà “bốc hơi” gần như chỉ sau một đêm là minh chứng cho sự bấp bênh của nền kinh tế nền tảng. Reade chua chát nói: “Tôi đang cố tìm cách khác để không còn phụ thuộc vào lo-fi nữa, vì nó khiến tôi căng thẳng quá nhiều”.

Đây chỉ là bề nổi của tảng băng AI tạo nhạc để trục lợi, đang đe dọa đẩy lùi các nghệ sĩ thực khỏi ánh đèn sân khấu. Và khi các nguồn phát nội dung vì lợi nhuận chiếm thế thượng phong, chỉ có các lãnh đạo công nghệ mới đủ quyền lực để dừng dòng lũ bot này – nhưng rõ ràng, họ vẫn sống tốt dù có hành động hay không.

Giải pháp nào cho các nghệ sĩ trong kỷ nguyên AI?

Tình trạng AI tạo sinh "xâm chiếm" các nền tảng âm nhạc đang đặt ra những thách thức nghiêm trọng cho các nghệ sĩ thực thụ. Tuy nhiên, vẫn có nhiều giải pháp tiềm năng để họ có thể tồn tại và phát triển trong bối cảnh mới này

Xây dựng nền tảng và công cụ chống AI

Đòi hỏi các nền tảng có trách nhiệm hơn: Các nghệ sĩ và cộng đồng cần gây áp lực lên Spotify, Apple Music và các nền tảng khác để họ phát triển và triển khai các công cụ mạnh mẽ hơn nhằm phát hiện, gắn cờ và loại bỏ các nội dung do AI tạo ra một cách vô đạo đức (như sử dụng tên, phong cách của nghệ sĩ hiện có mà không có sự cho phép).

Hệ thống nhận diện nội dung AI: Phát triển các thuật toán có khả năng phân biệt rõ ràng giữa âm nhạc do con người tạo ra và âm nhạc do AI tạo ra. Điều này có thể gồm việc phân tích các mẫu âm thanh đặc trưng, dấu vết của quá trình sản xuất hoặc thậm chí là dấu hiệu số được nhúng vào nội dung.

Chính sách bản quyền rõ ràng: Các nền tảng cần có chính sách minh bạch và nghiêm ngặt về việc sử dụng AI trong âm nhạc, đặc biệt là liên quan đến vấn đề bản quyền đối với dữ liệu đào tạo AI.

Kết nối cộng đồng và biểu diễn trực tiếp

Xây dựng cộng đồng chặt chẽ hơn: Như bài viết đã đề cập, cộng đồng lo-fi trước đây rất gắn kết. Các nghệ sĩ có thể tập trung xây dựng lại và củng cố các cộng đồng trực tuyến (trên Discord, mạng xã hội chuyên biệt) nơi họ có thể trực tiếp tương tác với người hâm mộ, chia sẻ tác phẩm và tạo dựng lòng tin.

Sử dụng các nền tảng thân thiện với nghệ sĩ: Khuyến khích sử dụng các nền tảng như Bandcamp, nơi nghệ sĩ nhận được phần lớn doanh thu từ việc bán nhạc và người hâm mộ có thể hỗ trợ trực tiếp. Các nền tảng này thường đề cao giá trị nghệ thuật và quyền lợi của người sáng tạo hơn là số lượng lượt stream.

Tạo nội dung độc đáo và trải nghiệm cá nhân: AI có thể bắt chước phong cách, nhưng khó có thể sao chép được cá tính, câu chuyện và kết nối cảm xúc mà một nghệ sĩ thực thụ mang lại. Nghệ sĩ có thể tập trung vào việc tạo ra những trải nghiệm độc đáo, các buổi biểu diễn trực tiếp, tương tác cá nhân với người hâm mộ để tạo sự khác biệt.

Giáo dục và nâng cao nhận thức

Nâng cao nhận thức người nghe: Giáo dục công chúng về sự khác biệt giữa âm nhạc do con người tạo ra và âm nhạc do AI tạo ra, cũng như tác động của việc stream nội dung AI đối với các nghệ sĩ thực thụ. Khuyến khích người nghe tìm hiểu về nguồn gốc của âm nhạc họ tiêu thụ và hỗ trợ trực tiếp các nghệ sĩ yêu thích.

Chia sẻ kiến thức về AI: Các nghệ sĩ có thể học hỏi và hiểu về AI không phải để cạnh tranh mà để tìm cách sử dụng nó một cách có trách nhiệm như một công cụ hỗ trợ, ví dụ như trong khâu sản xuất, quảng bá hoặc khám phá âm thanh mới.

Đổi mới mô hình doanh thu

Đa dạng hóa nguồn thu: Không chỉ phụ thuộc vào tiền bản quyền từ các nền tảng stream, nghệ sĩ có thể tìm kiếm các nguồn thu khác như bán hàng hóa (merchandise), biểu diễn trực tiếp, bán bản quyền sử dụng nhạc cho phim/quảng cáo, sáng tạo nội dung độc quyền cho người hâm mộ trên Patreon hoặc các nền tảng tương tự.

NFT và công nghệ blockchain: Mặc dù vẫn còn nhiều tranh cãi, công nghệ NFT (non-fungible token) có thể mang lại một kênh mới để nghệ sĩ bán tác phẩm trực tiếp cho người hâm mộ, kiểm soát quyền sở hữu và nhận tiền bản quyền cho mỗi lần tác phẩm được bán lại.

Mô hình "người hâm mộ trả tiền": Khuyến khích các mô hình nơi người hâm mộ trả tiền trực tiếp cho nghệ sĩ, ví dụ thông qua các nền tảng thành viên hoặc đăng ký.

Tạo khung pháp lý và quy định

Chính phủ và cơ quan quản lý vào cuộc: Cần có các quy định pháp luật rõ ràng hơn về việc sử dụng AI tạo sinh, đặc biệt là về quyền sở hữu trí tuệ, việc sử dụng dữ liệu để đào tạo AI và trách nhiệm của các nền tảng.

Bảo vệ quyền lợi của nghệ sĩ: Các tổ chức đại diện cho nghệ sĩ cần vận động mạnh mẽ hơn để bảo vệ quyền lợi của họ, đảm bảo rằng họ được trả công xứng đáng và tác phẩm của họ không bị sao chép hoặc sử dụng mà không được phép bởi AI.